Świątynia Matki Bożej Szkaplerznej w Ostrowie koło Gniewkowa

Na portalu Pojezierze24.pl pisałem już o miejscowości Ostrowo: o zabytkowym wiatraku „koźlaku” i Jeziorze Ostrowskim. Artykuły te dotyczyły Ostrowa Mogileńskiego w gminie Strzelno. Na Pojezierzu Gnieźnieńskim okazuje się, że funkcjonują aż cztery parafie w czterech różnych Ostrowach, w których znajdują się zabytkowe kościoły: Ostrowo Kościelne koło Strzałkowa, Ostrowo nad Gopłem w dekanacie kruszwickim, Ostrowo w dekanacie i gminie Gniewkowo, oraz wspomniane Ostrowo niedaleko Strzelna.

Na dzisiejszą wycieczkę zapraszam naszych czytelników do kościoła pw. Matki Bożej Szkaplerznej w Ostrowie, miejscowości oddalonej 5,5 km na południowy zachód od Gniewkowa (w bliskiej odległości od DK nr 15). Tą niewielką wieś, piętnastą co do wielkości gminy Gniewkowo, zamieszkuje ok. 240 mieszkańców, natomiast parafia liczy ok. 2450 wiernych (parafia obejmuje oprócz Ostrowa miejscowości: Bąbolin, Wielowieś, Wierzbiczany, Wierzchosławice).

Najprawdopodobniej pierwotny gród położony był na wyspie otoczonej mokradłami i jeziorem. Nazwa miejscowości, według dawnych przekazów wywodzi się od słowa „ostro, ostrów”, czegoś znajdującego się na wysokim wzniesieniu lub na wierzchołku wyspy. Do dziś w Ostrowie znajduje się jedno z wczesnośredniowiecznych nizinnych grodzisk, położonych pierścieniowato (ok. 900 m od zabudowań gospodarczych dawnego majątku).

Drewniany kościół był w 1550 roku...

Parafia powstała prawdopodobnie w połowie XVI w. (chociaż istnieją wzmianki, że przed 1325 r. w Ostrowie istniała już parafia). Pierwszy drewniany kościół zbudowano ok. 1550 r., pw. Narodzenia Matki Bożej (występuje też nazwa Matki Boskiej Śnieżnej). Ufundowali go i wyposażyli trzej bracia Ostrowscy (Piotr, Wojciech i Jan), posiadający majątki ziemskie w Wierzbiczanach i Ostrowie. W 1628 r. rozpoczęto budowę drugiego kościoła z fundacji Pawła Ludwika Szczawińskiego, herbu Prawdzic – późniejszego kasztelana (1667 r.) i wojewody (1669 r.) inowrocławskiego. Konstancja Garczyńska wybudowała kolejną świątynię w 1751 r., w kronikach kościelnych z 1763 r. pojawiła się pierwsza informacja o cudownym i słynącym łaskami obrazie Matki Bożej z Dzieciątkiem w ołtarzu głównym, który jest wyposażony w srebrne sukienki i korony. W 1833 r. władze kościelne zamknęły kościół ze względu na grożące niebezpieczeństwo zawalenia się budynku. Po trzech latach skradziono srebrną sukienkę i korony z cudownego obrazu, w wyniku czego przeniesiono go do pobliskiego Gniewkowa, gdzie w kościele św. Mikołaja i św. Konstancji był 7 lat. Nowo wybudowana świątynia, do której wrócił obraz (1843 r.), ufundowana przez Pawła Lawrenza była bardzo skromna. Dlatego też w 1892 r. gruntownie ją przebudowano, z zachowaniem pierwotnych słupów dzielących wnętrze na trzy nawy oraz konstrukcją dachu i sufitu.

Możemy zatem stwierdzić, że obecny kościół wybudowany w 1892 r. (konsekrowany ok. 1896 r.) jest budowlą murowaną z żółtej cegły o skromnych neogotyckich cechach. Przebudowę dofinansował baron Schlichting – dziedzic dóbr wierzbiczańskich. Świątynię wówczas powiększono przez dobudowanie prezbiterium, zakrystii i kruchty zgodnie z rysunkami i kosztorysem mistrza murarskiego Alberta Lentza z Gniewkowa. Natomiast budowniczym był podmistrz Ernest Lentz z Wygody. Do kościoła prowadzi murowana brama z ok. 1892 r., obok której stoi drewniana dzwonnica z tego samego czasu (wiszą na niej dwa dzwony spiżowe konsekrowane w 1950 r.: większy - Maryja waży 220 kg, mniejszy - Florian ma 130 kg; poprzednie zabrał okupant). Do świątyni prowadzą cztery wejścia: dwa główne, oraz osobne wejścia są na chór i do zakrystii.

Zajrzyjmy teraz do wnętrza tej sakralnej budowli, przypuszczam, że kryje ona wiele skarbów pochodzących z wcześniejszych świątyń. Rzeczywiście, nie myliłem się, uwagę przykuwają trzy ołtarze pochodzące ze starego kościoła, wykonane w stylu rokoko z 2 poł. XVIII w. (konsekrowane dopiero w 2009 r.). Szczególną uwagę zwraca ołtarz główny, w którym usytuowany jest obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem (MB Szkaplerznej), malowany na desce dębowej. Ten cudowny i łaskami słynący obraz z kwiatami w tle (zasuwany wizerunkiem św. Anny) pochodzi przypuszczalnie z XVI w. Namalowany był w szkole niderlandzkiej, autorstwo przypisuje się Adriaenowi Ysenbrandtowi z Brugii (1480/1490 – 1551), a podarowała go Konstancja ze Zboińskich Garczyńska. Obraz do dzisiaj czczony jest jako cudowny, o czym świadczą spisane liczne cuda i łaski oraz zgromadzone wota wdzięczności. Po bokach głównego ołtarza stoją rzeźby św. Józefa i św. Joachima, natomiast w górnej części: św. Elżbiety, św. Jana Chrzciciela, arcykapłana Aarona i św. Anny. Nad obrazem MB Szkaplerznej umieszczono wizerunek Opatrzności Bożej, a nieco wyżej nad witrażem z wyobrażeniem Trójcy Przenajświętszej w Majestacie Miłości i Pokoju – gołębicę symbolizującą Ducha Świętego.

Dwa ołtarze boczne również pochodzą z tego samego czasu co ołtarz patronki parafialnego kościoła. Lewy poświęcony jest Najświętszemu Sercu Pana Jezusa, po bokach ustawiono figury gipsowe św. Barbary i św. Antoniego. Nad ołtarzem znajduje się obraz przedstawiający objawienie się Najśw. Serca Pana Jezusa św. Małgorzacie. Prawy natomiast poświęcony jest Aniołowi Stróżowi, po bokach ustawiono figury św. Wawrzyńca i św. Jadwigi. W zwieńczeniu tego ołtarza znajduje się prawdopodobnie jedyny w Polsce owalny obraz ukazujący św. Stanisława Kostkę, przyjmującego komunię z rąk anioła.

Z pozostałych zabytków ruchomych należy poświęcić chociaż małą uwagę na: kamienną barokową chrzcielnicę z przełomu XVII/XVIII w. z zasuwaną kopułą; barokowy krucyfiks z Chrystusem Ukrzyżowanym (z 2 poł. XVIII w.) umieszczony wtórnie w kruchcie nad kropielnicą; stacje Drogi Krzyżowej z 1760 r.; barokową monstrancję z cechą miejską Torunia, ozdobioną czworolistną stopą, na której znajduje się popiersie NMP i Chrystusa; barokowy kielich kościelny z przedstawieniami św. Piotra i Pawła oraz Józefa z Dzieciątkiem na koszyczku. Na północnej ścianie znajduje się fresk Wniebowstąpienia Pańskiego, natomiast na południowej (po przeciwnej stronie) widnieje fresk przedstawiający Zwiastowanie NMP, autorstwa Jana Krzemińskiego z Inowrocławia. Nad wejściem do prezbiterium, ukazane są po bokach postaci aniołków z kadzidłem w ręku, co ciekawe ich twarze przedstawiają podobizny córek właścicieli Wierzbiczan - Schlichtingów. Na chórze muzycznym znajdują się organy zbudowane przez firmę Hoffmana z Poznania w 1896 r., które kosztowały wtedy 1800 marek.

Obiekt dla zwiedzających dostępny jest głównie z zewnątrz, zachęcam wcześniej umówić się z miejscowym księdzem proboszczem, któremu pragnę serdecznie podziękować za wykonanie i wysłanie zdjęć wnętrza świątyni. Zachęcam również do uczestnictwa we mszy świętej i zwiedzania przed nabożeństwami (w dni powszednie – godzina 17.30, niedziela - godz. 8.30, 11.00, 15.00).

W parafii obchodzony jest odpust ku czci Matki Bożej Szkaplerznej w niedzielę po 16 lipca (dawniej na odpust przybywało ok. pięciu tysięcy pątników), a całodzienna adoracja odbywa się 11 listopada.

Ciekawostka

W okresie letnich wakacji 2020 r. w Ostrowie, na terenie budowy „orlenowskiego” rurociągu były prowadzone badania archeologiczne. Archeolodzy odkryli spore ilości bursztynu, ozdoby ze srebra i brązu, rzymskie monety oraz wiele innych ciekawych przedmiotów. Kiedy kładziono pierwszą nitkę podziemnej instalacji w 2002 r. natrafiono na fragmenty dużej osady, w której działała pracownia obróbki bursztynu. W kilku miejscach odsłonięto także psie szkielety, miały one związek zapewne z obrzędowością. Natrafiono również na studnię, głęboką na trzy i pół metra, którą później zamieniono na piec.

Ciekawym odkryciem okazała się wędzarnia, gdzie wędzono ryby z pobliskiego płytkiego jeziora. Świadczyła o tym charakterystyczna barwa ziemi, oraz znalezione szczątki ryb. Badania prowadzili archeolodzy (m.in. prof. Aleksandra Cofta-Broniewska i dr Józef Bednarczyk), działający pod szyldem Fundacji Ochrony Dziedzictwa Kultur Społeczności Kujaw „Cuiavia” w Inowrocławiu.

DAMIAN RYBAK
Fot. D. Rybak, z archiwum parafii