Trzemeszno to zdecydowanie interesujące miasteczko, do którego warto się wybrać – polecam z pełną odpowiedzialnością – można tam pozwiedzać zabytki, poznać historię związaną z początkami państwa Piastów, odpocząć i zrelaksować się nad jeziorem, oraz dobrze zjeść i przenocować, bo są tam przygotowani na turystów.
Miasto położone jest w województwie wielkopolskim, przy DK nr 15 (18 km na wschód od Gniezna, 28 km na zachód od Strzelna), na pojezierzu gnieźnieńskim - w paśmie wzgórz moreny nad Jeziorem Kościelnym i Popielewskim. Liczące ok. 7,8 tys. mieszkańców Trzemeszno usytuowane na Szlaku Piastowskim i Europejskim Szlaku św. Jakuba do Santiago de Compostela, należy do najstarszych grodów w Wielkopolsce.
Nazwa pochodzi od krzewu czeremchy, to tutaj według legend złożono ciało św. Wojciecha po śmierci w Prusach. Miejscowość była własnością kanoników regularnych, aż do 1793 r. (ostateczna sekularyzacja klasztoru w 1836 r.).
W Trzemesznie kilka razy przebywał król Władysław Jagiełło, w 1812 r. gościł także Napoleon Bonaparte, a w 1919 r. kardynał Achille Ratti – późniejszy papież Pius XI. W końcu XVIII w. w mieście powstało gimnazjum, którego wychowankami byli: Hipolit Cegielski, Stefan Garczyński, Marian Langiewicz oraz Jędrzej Śniadecki.
Najważniejszy zabytek w Trzemesznie to Bazylika pw. Wniebowzięcia NMP – według badań archeologicznych została ufundowana w I poł. XII w. (wzmianki pochodzą z lat 1146 i 1147) przez Bolesława Krzywoustego dla kanoników regularnych św. Augustyna - norbertanów, a nie jak pierwotnie uważano, że pod koniec X w. dla benedyktynów.
Pierwotny, niewielki romański kościół był trójnawową orientowaną bazyliką z wyodrębnionym prezbiterium, zakończonym absydą i ujętym po bokach kaplicami na rzucie kwadratu. Następnie w XIII w. został rozbudowany o transept i obszerniejsze prezbiterium, oraz masywną czworoboczną wieżę od strony zachodniej, mieszczącą emporę. Ściany wykonano z dokładnie ciosanych głazów narzutowych, głównie granitu i gnejsów, natomiast elementy konstrukcyjne z piaskowca. Po pożarze w 1405 r., w wyniku którego zniszczeniu uległ cały klasztor (z wyjątkiem murowanego budynku klasztornego), kościół został przebudowany w stylu gotyckim. Norbertanie użytkowali klasztor i bazylikę aż do kasaty, którą przeprowadziły władze pruskie w 1835 r.
Z romańskiego kościoła zachowały się fundamenty z tamtego okresu, dwie zachodnie kolumny, kilkumetrowa ściana fasady zachodniej zbudowana z kamiennych bloków, dolna część wieży południowej, pilaster i pozostałości gzymsu arkady emporowej oraz drobne elementy kamieniarki. Kolumny w przęśle zachodnim nawy stanowiły podpory międzynawowe. Mają one kapitele kostkowe, trzony ciosane z jednej bryły piaskowca i attyckie bazy z narożnymi szponami. Na południowej głowicy znajduje się relief z motywem kwiatu lilii i owocu granatu.
W podziemiach została otwarta mała ekspozycja muzealna dla zwiedzających. Zorganizowano tam wystawę archeologiczną, gdzie najciekawszym eksponatem jest romańska płyta nagrobna z XII w. Zobaczyć można też fragmenty romańskiej ceramiki, średniowieczną biżuterię, oryginalne fundamenty murów, oraz bazę jednej z kolumn.
Obecny wygląd to wynik gruntownej barokowej przebudowy wzorowanej na rzymskiej Bazylice pw. św. Piotra z inicjatywy opata Michała Kosmowskiego. Kościół zbudowany na planie krzyża łacińskiego, otoczony wieńcem 8 kaplic, oraz zwieńczony imponującą, polichromowaną kopułą (ze scenami ze Starego i Nowego Testamentu wykonanymi przez Franciszka Smuglewicza) – uważany za perłę późnego baroku w Wielkopolsce. We wnętrzu świątyni warto zwrócić uwagę także na symboliczny grób św. Wojciecha - według tradycji pierwotnie w tej świątyni złożono ciało św. Wojciecha, a następnie przewieziono do Gniezna.
W Muzeum Archidiecezjalnym w Gnieźnie przechowywane są najcenniejsze w Polsce zabytki romańskiej sztuki złotniczej – są to kielichy pochodzące z klasztoru w Trzemesznie. Skarbami tymi są: kielich św. Wojciecha z agatową czaszą wykonaną w Bizancjum w X w., kielich Dąbrówki z pateną z XII w. (1170-1180) uważany jest za przykład szkoły saskiej, oraz kielich królewski wykonany ok. 1190 r., zaliczany do szkoły nadreńsko-westfalskiej.
W czasie II wojny światowej bazylika w Trzemesznie została zamieniona na magazyn wojskowy i okradziona przez okupanta z wszystkich cennych przedmiotów. Niemcy, opuszczając miasto 21 stycznia 1945 r. podpalili kościół, temperatura była tak wysoka, że granitowe i ceglane ściany topiły się i uległy zeszkleniu.
W Trzemesznie urodził się najsłynniejszy szewc Warszawy Jan Kiliński (1760-1819) – bohater powstania kościuszkowskiego oraz Jędrzej Moraczewski (1870-1944) – pierwszy premier odrodzonej Polski.
- Alumnat (XVIII w.) – budynek był bezpłatną szkołą średnią dla alumnów oraz niezamożnej młodzieży, jedną z najlepszych w zaborze pruskim. Funkcję alumnatu pełnił do czasów II wojny światowej,
- Wieża ciśnień - budowla z czerwonej cegły z końca XIX wieku (wysoka na prawie 40 m);
- Popiersie Hipolita Cegielskiego i pomnik Jana Kilińskiego,
- Na cmentarzu Mogiły Powstańców Wielkopolskich, oraz wiele innych zabytkowych grobów,
- Szpital Św. Łazarza - zabytkowy kompleks szpitalny na ul. Mickiewicza.
Fot. D. Rybak
Serwis pojezierze24.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść komentarzy i opinii. Prosimy o zamieszczanie komentarzy dotyczących danej tematyki dyskusji. Wpisy niezwiązane z tematem, wulgarne, obraźliwe, naruszające prawo będą usuwane.
Artykuł nie ma jeszcze komentarzy, bądź pierwszy!