Mordom na dorosłych i dzieciach z zakładów psychiatrycznych w okupowanej Polsce w latach 1939-1945 była poświęcona międzynarodowa konferencja, którą 17 maja w Łodzi zorganizował niemiecki Uniwersytet w Ulm.

Pomysłodawcą konferencji był prof. Florian Steger z Instytutu Historii, Filozofii i Etyki Medycyny Uniwersytetu w Ulm, który wraz z dr Marcinem Orzechowskim realizuje na niemieckim Uniwersytecie w Ulm, projekt dotyczący pomordowanych przez Niemców w czasie II wojny światowej, w ramach akcji „T4”, pacjentów szpitali psychiatrycznych. Grupa pod kierunkiem prof. Stegera bada wątki związane z ludobójstwem dzieci.

Organizatorzy konferencji zaprosili K. Soberskiego ze względu na jego wieloletnie badania nad niemieckim ludobójstwem na pacjentach szpitala „Dziekanka” w Gnieźnie i odkryciem przez niego  w 2004 r. „dołów śmierci” w Lasach Nowaszyckich, gdzie Niemcy pogrzebali pół tysiąca pacjentów. Historię tę K. Soberski opisał w książce „Zapomniana zbrodnia”.

Miejscem konferencji była siedziba Polskiej Akademii Nauk przy ul. ul. Piotrkowskiej 137/139 w Łodzi. Prelekcje podczas konferencji były wygłaszane w trzech języka: polskim, niemieckim i angielskim.

Mordy na pacjentach szpitali psychiatrycznych

Uczestników konferencji powitali prof. dr Andrzej Kaniowski z Katedry Etyki, Instytut Filozofii Uniwersytetu Łódzkiego i prof. dr Florian Steger z Instytut Historii, Filozofii i Etyki Medycyny Uniwersytetu w Ulm.

Pierwszym prelegentem był pomysłodawca konferencji prof. dr Florian Steger który przybliżył temat nazistowskich mordów na dorosłych i dzieciach z zakładów psychiatrycznych w Łodzi i okolicach, 1939–1945.

Po nim uczestnicy konferencji połączyli się online z dr Ralfem Seidlem z Niemiec, który w bardzo wzruszających i często pełnych emocji słowach opowiedział o współpracy polskich i niemieckich psychiatrów, która trwa już 25 lat. Jego wykład zatytułowany „My – Polacy i Niemcy”.

Kolejnym prelegentem był Ryszard Bonisławski z Towarzystwa Przyjaciół Łodzi, który w prelekcji pt. „Zbrodnia eutanazji w Łodzi i Warcie”, przybliżył okoliczności tych dramatycznych wydarzeń II wojny światowej w tych miastach.

Zbrodnia na „Dziekance”

Po nim głos zabrał Karol Soberski, prezes Fundacji Historycznej „Przywracamy Pamięć”, który wygłosił prelekcję pt. „Zapomniana zbrodnia. Mroczna tajemnica szpitala „Dziekanka” w Gnieźnie”. – Dla mnie ta mroczna historia zaczęła się w 2004 r. gdy – dzięki informacjom od dwóch świadków Sylwestra Walkowiaka i Henryka Pujanka, odkryłem „doły śmierci” w lasach niedaleko Nowaszyc, w których – jak wykazało moje późniejsze, kilkuletnie śledztwo dziennikarskie – w 1942 r. Niemcy pogrzebali około 500 pacjentów gnieźnieńskiego szpitala psychiatrycznego „Dziekanka” - zaczął K. Soberski. - Akcja „T4” dzisiaj, mimo że minęło kilkadziesiąt lat od zakończenia wojny, ciągle jest mało znana… Ciągle wiele osób nie dowierza, że takie ludobójstwo mogło się odbywać! Że tyle tysięcy osób zostało zagazowanych tylko dlatego, że byli upośledzeni umysłowo lub fizycznie – kontynuował. – Musimy pamiętać, że Niemcy w szpitalu „Dziekanka” mordowali nie tylko Polaków (byli w zdecydowanej większości), ale też Żydów, Ukraińców, Rosjan, Litwinów, Anglików, Włochów, Łotyszów i... Niemców. Zginęli tylko dlatego, że w kogoś chorej głowie narodził się plan zabijania pacjentów szpitali psychiatrycznych. „Doły śmierci” w lasach nowaszyckich to na razie jedyne udokumentowane miejsce w powiecie gnieźnieńskim, gdzie Niemcy grzebali zamordowanych pacjentów szpitala psychiatrycznego w Gnieźnie – podkreśla.

W swoim wystąpieniu, K. Soberski przytoczył wspomnienia naocznych świadków tamtych wydarzeń, jak również wspomniał o dowodach tej zbrodni znajdujących się w muzeum szpitala „Dziekanka” w Gnieźnie. Opowiedział tez o losach głównych sprawców tej zbrodni jak Wiktor Radka czy Herbert Lange.

Wystąpienie K. Soberskiego cieszyło się ogromnym zainteresowaniem, można nawet stwierdzić, że wstrząsnęło uczestnikami konferencji.

„Nawet śmierć mnie nie chroni...”

Po przerwie obiadowej, kolejną prelegentką była prof. dr Krystyna Radziszewska z Instytutu Germanistyki Uniwersytetu Łódzkiego, która w wykładzie pt. „Nawet śmierć mnie nie chroni... Życie i śmierć w łódzkim getcie” przybliżyła losy łódzkiego getta.

Po niej głos zabrał prof. dr Przemysław Waingertner z Instytutu Historii Uniwersytetu Łódzkiego, który opowiedział niemieckiej polityce okupacyjnej wobec Polaków i Żydów w Łodzi w latach II wojny światowej.

Przedostatnią prelekcję wygłosili dr Adriana Cieślak-Arkuszewska z Instytutu Architektury i Urbanistyki Politechniki Łódzkiej i dr Piotr Arkuszewski z Zakładu Chirurgii Doświadczalnej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Ich wykład nosił tytuł „Działalność zawodowa Friedricha Wegenera w Łodzi w czasie II wojny światowej”.

Podsumowaniem konferencji był wykład prof. dr Andrzeja Kaniowskiego z Katedry Etyki, Instytut Filozofii Uniwersytetu Łódzkiego, który zastanawiał się, czy „Bycie człowiekiem i popełnianie ludobójstwa – jak te dwie rzeczy pasują do siebie?” Jego przemyślenia spowodowały żywą dyskusję w tej kwestii.

Podsumowania konferencji dokonali prof. dr A. Kaniowski i prof. dr F. Steger. Po jej zakończeniu ustalono, że kolejna taka konferencja odbędzie się wiosną przyszłego roku w powiecie gnieźnieńskim.

Kuluarowe rozmowy, nowe kontakty

– Nasz pobyt w Łodzi trwał od 16 do 18 maja i – oprócz prelekcji 17 maja – związany był także z rozmowami na temat badań nad tą niemiecką zbrodnią. W rozmowach, oprócz naukowców z niemieckiego Uniwersytetu w Ulm, wzięli udział także naukowcy z Uniwersytetu Łódzkiego oraz innych łódzkich uczelni. Konferencja była również okazją do nawiązania nowych kontaktów, które w przyszłości zaowocują ciekawymi projektami w Gnieźnie i regionie – mówi K. Soberski.

Już dzisiaj możemy poinformować, że w efekcie tych rozmów, do Gniezna w najbliższych miesiącach przyjedzie m.in. prof. dr Przemysław Waingertner z Instytutu Historii Uniwersytetu Łódzkiego, Jacek Jurczakowski, dyrektor oddziału Polskiej Akademii Nauk, oddział w Łodzi, a jednocześnie wiceprezes Łódzkiego Towarzystwa Przyjaciół Książki, który będzie jednym z prelegentów wrześniowej I Międzynarodowej Konferencja pt. „Ziemiaństwo – polska tożsamość, dwór – polska tradycja”, która 23 i 24 września odbędzie się w zespole pałacowo-parkowym w Czerniejewie.

K. Soberski nawiązał także współpracę z Januszem Szczepankiewiczem z Opola, który prywatnie bada historie zamordowanych w czasie II wojny światowej pacjentów wywodzących się z Zakładu dla Chorych Umysłowych na Kulparkowie koło Lwowa. A kilkudziesięciu pacjentów z tej placówki zamordowano na „Dziekance”. 

Oczywiście w Gnieźnie gościć będą także prof. Florian Steger z Instytutu Historii, Filozofii i Etyki Medycyny Uniwersytetu w Ulm oraz dr Marcin Orzechowski z tegoż Uniwersytetu. – Moja współpraca z prof. Stegerem i dr Orzechowskim, poprzez tę konferencję, weszła na taki poziom, jakiego życzyłbym każdemu badaczowi regionalnej historii. Efekt tej współpracy poznamy już w najbliższych miesiącach, a takim pierwszym podsumowaniem będzie przyszłoroczna druga konferencja, która odbędzie się w powiecie gnieźnieńskim, a jej organizatorem będzie nasza Fundacja Historyczna „Przywracamy Pamięć” – zaznacza K. Soberski i dodaje, że na przyszłoroczną konferencję przyjedzie również prof. dr Andrzej Kaniowski z Katedry Etyki, Instytut Filozofii Uniwersytetu Łódzkiego.

Trzydniowy pobyt w Łodzi, to oprócz ciekawych prelekcji podczas konferencji, także możliwość wymiany informacji i nawiązywanie nowych kontaktów. W trakcie ożywionych dyskusji kuluarowych była mowa m.in. o wspólnych projektach badawczych, czy planowanych wydarzeniach historyczno-literacko-eksploratorskich. O efektach tych rozmów i planowanych wydarzeniach poinformujemy niebawem.

Oczywiście nie mogło zabraknąć też zwiedzania Łodzi, która szczególnie w porze nocnej ma niesamowity klimat i sprawia, że chce się do Łodzi wracać.

Fot. A. Soberska, K. Soberski