Pierwsze wzmianki w źródłach o Ostrowie pojawiły się w 1299 r. W dokumencie z tego roku arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka oddaje Ostrowo (nabyte wcześniej od kapituły) swemu bratankowi Piotrowi Sułkowicowi. Później Piotr przekazał je swojej siostrze jako wiano. Wyszła ona za Jana, syna sędziego kujawskiego Macieja z rodu Leszczyców. Jan był jednym z braci późniejszego biskupa włocławskiego Gerwarda z Ostrowa, który wystarał się u papieża o koronę dla Władysława Łokietka.

Baśnie znad Gopła

W Ostrowie już w końcu XVII wieku istniał klasycystyczny dwór. Obecny dwór zbudowano na początku XX wieku w stylu polskim. Do dziś nad głównym wejściem znajduje się tablica z napisem:

Jeżeliś strudzony, zniżą się te progi, Spoczynek Cię czeka – jeżeliś znękany, Rozszerzą się te ściany – spokój tu znajdziesz.

Dwór otacza park o powierzchni 3,2 ha. Został on założony na początku XX wieku. Jego drzewostan określa się na 100-110 lat.

Do II wojny światowej dwór zamieszkiwała rodzina Trzcińskich (Ostrowo w ich posiadaniu było już od 1784 r.). Warto wspomnieć, że wywodzi się z niej Józef Trzciński (ur. 1841 r.), który komponował i wydawał utwory muzyczne. Opublikował mały zbiór wierszy w Inowrocławiu w 1905 r. pt. Baśnie znad Gopła. Interesował się archeologią. Na terenie majętności ostrowskiej dokonał znalezisk. Od 1873 r. pojawiły się w literaturze wzmianki o brązowym nożu i monetach rzymskich z Ostrowa. W jeziorze Gopło odkrył nóż z II okresu epoki brązu, który w 1877 r. znalazł się w Gabinecie Archeologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Odkrył także żelazne sztylety i złamane miecze, odsłonił cmentarzysko ciałopalne. W 1900 r. odkrył ok. 200 monet oraz biżuterię. W 1901 r. odkrył dobrze zachowany szkielet ludzki mający ok. 3 000 lat.

Z tej rodziny wywodzi się także ks. dr Tadeusz Trzciński (ur. 1873 r.). Od 1899 r. studiował teologię na uniwersytecie we Fryburgu Bryzgowijskim. Został wykładowcą prawa kanonicznego i teologii moralnej w seminarium duchownym w Gnieźnie. Jego szerokie zainteresowania obejmowały dziedziny z zakresu bibliotekoznawstwa, historii Kościoła, historii sztuki, prawa kościelnego, nauki społecznej Kościoła i apologetyki. W 1904 r. wydał Katalog rękopisów Biblioteki Seminaryjnej w Gnieźnie aż do wieku XVI włącznie. Był to pierwszy drukowany katalog biblioteki gnieźnieńskiej. Napisał w 1906 r. Zbiór ustaw archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej. Kodeks ten był pierwszym tego typu dziełem, które przez prawie 30 lat wywierało duży wpływ na znajomość prawa partykularnego (lokalnego, miejscowego). W 1907 r. powstał Krótki przewodnik pracy społecznej w diecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej. Książka ta stała się pierwszym podręcznikiem katolickiej nauki społecznej napisanym w języku polskim. Jeszcze w tym roku ks. Tadeusz Trzciński przełożył na język polski encyklikę papieża Leona XIII Rerum novarum jako pierwszy w zaborze pruskim. Zmarł w 1912 r. – pochowano go w rodzinnym grobowcu na cmentarzu w Ostrowie nad Gopłem.

Do tej rodziny należał także dr Juliusz Trzciński (ur. 1880 r.). Studiował na uniwersytetach w Krakowie, Berlinie, Halle i Monachium. Uzyskał doktorat z ekonomii politycznej. Był współzałożycielem Narodowego Stronnictwa Ludowego w Wielkopolsce. W okresie powstania wielkopolskiego był członkiem Powiatowej Rady Ludowej w Strzelnie. W grudniu 1918 r. brał udział w obradach Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu oraz w pracy Komisariatu NRL. 1 czerwca 1919 r. został wybrany posłem na sejm z ramienia Narodowego Zjednoczenia Ludowego. W sejmie brał udział w dyskusjach, pracował w komisjach, zgłaszał wnioski i projekty ustaw m.in.: był autorem projektu uchwały w sprawie budowy portu w Gdyni. 23 lipca 1921 r. został powołany na stanowisko ministra byłej Dzielnicy Pruskiej.

Jego zasługą było zniesienie bariery celnej między ziemiami byłego zaboru pruskiego i Królestwa. Opracował plan likwidacji Ministerstwa b. Dzielnicy Pruskiej. Za zasługi został odznaczony Krzyżem Komandorskim Polonia Restituta oraz Odznaką związkową Towarzystwa Powstańców i Wojaków. Dr Juliusz Trzciński napisał wiele publikacji o charakterze naukowym na tematy zawodowe, społeczne i polityczne, m.in.: Wychodźstwo sezonowe z Galicji i Kongresówki do Wielkiego Księstwa Poznańskiego oraz artykuł pt. Obecny stan kwestii robotniczej.

W nocy z 12 na 13 października 1939 r. został rozstrzelany przez hitlerowców w lasach koło Gniewkowa wraz z 56 innymi osobami. Miejsce jego spoczynku do dziś pozostaje nieznane. Na grobowcu rodzinnym w Ostrowie znajduje się pamiątkowa tablica.

U świętego Mateusza

Przy wjeździe do Ostrowa od strony Kruszwicy znajduje się kościół pod wezwaniem św. Mateusza i św. Walentego. Uważano, że powstał on w XI-XII w. w czasach biskupstwa kruszwickiego do roku 1123. Pierwsze wzmianki źródłowe o parafii pochodzą z 1325 r. Znajdują się w wykazach świętopietrza z lat 1325-1327. Uważano, że pierwszy kościół w Ostrowie był murowany w stylu romańskim. Obecny zbudowano prawdopodobnie w XV w. w stylu gotyckim. W wizytacji z lat 1639-1647 odnotowano, że przeszło 30 lat wcześniej uległ on pożarowi.

W wizytacji z lat 1710-1711 zapisano, że kościół uległ kolejnemu pożarowi podczas wojen szwedzkich. Odbudowa nastąpiła w latach 1720-1724. Jej fundatorem był Józef Rudnicki, chorąży bydgoski. Kościół otrzymał wystrój barokowy i nowe sklepienia. Od północy dobudowano do niego kaplicę św. Barbary, która była kaplicą grobową rodziny fundatora. Z kościoła z sąsiedniej wsi Rzeczycy świątynia w Ostrowie otrzymała chrzcielnicę późnorenesansową z początków XVII w. z czerwonego marmuru. W 1933 r. wykonano w Stoczni Gdańskiej dwa dzwony i zamontowano je w dzwonnicy przy kościele w Ostrowie. W tym samym roku wpisano kościół do rejestru zabytków.

W samym kościele między nawą a prezbiterium znajduje się łuk tęczowy z drewnianą ozdobną belką barokową z ok. 1720 r. Łuk przyozdobiony jest płaskorzeźbionymi medalionami przedstawiającymi sceny: Ogrójec, Biczowanie, Cierniem Koronowanie i Niesienie Krzyża. Na belce umieszczono rzeźbioną grupę Ukrzyżowania oraz anioła z chustą św. Weroniki. Kościół ma 4 ołtarze: główny (powstał w stylu barokowym ok. 1730 r., w jego centrum znajduje się figura Matki Boskiej Skępskiej prawdopodobnie z II poł. XIX w. – uznana została za łaskami słynącą; pod nią znajduje się tabernakulum rokokowe z II poł. XVIII w. w kształcie serca z tronem), dwa boczne (barokowe, wykonane po 1720 r.) i jeden w kaplicy (rokokowy z II poł. XVIII w. ). W kościele znajdują się zabytkowe sprzęty liturgiczne m.in.: monstrancja pozłacana z 1724 r., trzy kielichy liturgiczne ( pierwszy barokowy z II poł. XVII w., drugi barokowy z 1 poł. XVIII w., trzeci gładki z 1 poł. XVIII w. z herbem Jastrzębiec, rodziny Rudnickich) i para ampułek szklanych z tacą z 1724 r.

Nierozerwalnie wiążą się w Ostrowie dzieje kościoła i jego fundatorów – opiekunów. Świadczą o tym liczne epitafia w miejscowym kościele. Wydaje się, że losy wszystkich mieszkańców Ostrowa były związane z parafią. Dopiero późniejsi właściciele majątku ziemskiego, rozbudowali go i doprowadzili do rozkwitu, sprawiając, że życie mieszkańców zaczęło skupiać się wokół dworu.

Fot. M. Trzeciak