Unikatowy pałac w Czerniejewie

Ta piękna rezydencja została zbudowana w latach 1771 – 1774. Zespół pałacowy miał pierwotnie charakter barokowy i składał się z pałacu i dwóch oficyn. Pałac był budowlą piętrową, założoną na rzucie wydłużonego prostokąta, z dwoma, nieznacznie wysuniętymi ryzalitami bocznymi. Pałac został tak zbudowany, że na północ od rezydencji rozciąga się park i lasy, a na południe dwa dziedzińce i 850 metrowa aleja prowadząca do kościoła w Czerniejewie. I to jest typowy układ dla baroku. Taki układ barokowy urbanistyczny w Czerniejewie jest – obok Rydzyny – najpiękniejszy w Wielkopolsce!

Budowniczym tego okazałego pałacu, który do dzisiaj możemy podziwiać, był Jan Lipski (1739-1832), generał wojsk koronnych Rzeczpospolitej za panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, rotmistrz Brygady Kawalerii Narodowej, starosta kościański i wielokrotny poseł na sejm.

Cechą charakterystyczną pierwotnego pałacu było istnienie na piętrze dużej sali umieszczonej na skraju budynku, po zachodniej stronie pałacu. Do dzisiaj są tam zachowane polichromia z XVIII w. Była to najbardziej reprezentacyjna sala. O takim podziale świadczą też okna – ich wielkość. Na parterze, który miał charakter mieszkalny, okna są mniejsze i pozbawione dekoracji. Z kolei na piętrze okna są wyższe i ozdobione obramowaniami, co wskazuje na reprezentacyjność tych sal.

Późniejsze przebudowy zatarły barokowy charakter rezydencji. Szczególnie sprawiła to przebudowa w latach 1789-1791 według planów Jana Christiana Kamsetzera (przebywał na dworze króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i pracował przy przebudowie Zamku Królewskiego i Łazienek). Wówczas na polecenie gen. Lipskiego przebudowano korpus główny pałacu, nadając mu charakter klasycystyczny, który możemy oglądać do dzisiaj.

Kolejne przebudowy miał nadzorować Stanisław Zawadzki, autor pałaców w Dobrzycy, Śmiełowie i Lubostroniu. Po tej zmianie, front pałacu składał się z 7-osiowej części środkowej  i dwóch 3-osiowych ryzalitów bocznych z lukarnami.

Elementem nadającym charakter całemu założeniu pałacowemu jest monumentalny portyk kolumnowy, zdecydowanie wysunięty przed fasadę. Tworzą go 4 kolumny jońskie zwieńczone trójkątnym naczółkiem/tympanonem, którego ozdobą jest relief (płaskorzeźba) przedstawiający dwa herby: Grabie – Lipskich i Poraj – Koźmińskich. Motywami nawiązującymi do wojskowej działalności gen. Lipskiego są współtworzące kompozycję tympanonu panoplia.

W tym samym czasie od strony ogrodu zbudowano balkon umieszczony na 4 kolumnach, rozebrany w latach 1926-28.

Będąc przed frontem pałacu warto zwrócić uwagę na elementy dokonane podczas przebudowy w latach 1911-1912. Są to rampy poprowadzone wzdłuż frontów oficyn, wiodące pod kolumnadę portyku. W trakcie wspomnianego remontu obniżono też dziedziniec honorowy. Z tamtego okresu możemy też zobaczyć schody, które – po obniżeniu dziedzińca – sprawiły, że pałac wydawał się wyższy.  Również schody prowadzące do oficyn powstały we wspomnianych, zadaszenie znajdujące się nad wejściem do oficyn oraz secesyjne kandelabry.

Stojąc przed pięknym portykiem, warto spojrzeć w prawo, wówczas zobaczymy dobudowane w latach 1926-1928 dwukondygnacyjne skrzydło. Połączono je parterową galerią – oranżerią (ogrodem zimowym) ze wschodnią oficyną.

Warto jeszcze dodać, że pałac otacza park krajobrazowy o wielkości 13 ha (i dalej część leśna – 25 ha), który powstał w XVIII wieku. Pierwotnie założony jako ogród francuski, od XIX wieku jako ogród angielski W XIX wieku w parku były liczne rzeźby i kapliczki.

Pałac jest dostępny dla zwiedzających, ale tylko w wybranych terminach. O najbliższym zwiedzaniu wkrótce poinformujemy.

Więcej o zespole pałacowo-parkowym w Czerniejewie w mojej książce „Skarby i tajemnice okolic Gniezna”

KAROL SOBERSKI
Fot. K. Soberski