Z początkiem grudnia zakończono proces konserwacji zabytkowego sztandaru lokalnej organizacji kombatanckiej powstańców wielkopolskich – Towarzystwa Powstańców i Wojaków ze Zdziechowy. Sztandar powstał około 1926 roku i służył jako insygnium tej organizacji, działającej w okresie międzywojennym w Zdziechowie koło Gniezna. Trafił do zbiorów Wielkopolskiego Parku Etnograficznego – oddziału Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy w 2017 roku.
Sztandar związany był z lokalną organizacją kombatantów Powstania Wielkopolskiego w Zdziechowie. Zdziechowa to wieś w sąsiedztwie Gniezna. Zapisała się w historii Powstania potyczką powstańców z niemieckimi wojskami, która miała miejsce 30 i 31 grudnia 1918 roku. Uniemożliwiła Niemcom odbicie Gniezna i tym samym wpłynęła na dalszy przebieg powstania.
Niewiele wiemy o Towarzystwie Powstańców i Wojaków ze Zdziechowy oraz o jego sztandarze. W pierwszej połowie lat dwudziestych XX wieku lokalne organizacje kombatantów Powstania Wielkopolskiego zawiązywały się licznie na terenach byłego zaboru pruskiego – w Wielkopolsce, na Pomorzu i na Śląsku. Ich ambicją było występowanie podczas patriotycznych uroczystości pod własnymi, lokalnymi sztandarami. W latach 1924 – 1927 powstała największa ilość lokalnych sztandarów. Sztandar ze Zdziechowy powstał w tym właśnie okresie, nie wiemy, w jakich okolicznościach i z czyjej fundacji. Wiemy, że 8 sierpnia 1926 roku sztandar został ochrzczony – informuje o tym napis wygrawerowany na jednym z gwoździ umieszczonych na drzewcu sztandaru. Najmłodszą datą na innym gwoździu jest 14 lipca 1929 roku. Nie znamy dalszych losów sztandaru.
Do zbiorów Muzeum trafił w 2017 roku poprzez zakup antykwaryczny. Sztandar przechowywany był w ukryciu przez okres II wojny światowej, w obawie przed grożącymi byłym powstańcom konsekwencjami ze strony niemieckiego okupanta.
Dwustronny płat sztandaru jest prostokątem o wymiarach 102 cm na 92 cm, zszytym z dwóch warstw adamaszkowej tkaniny w kolorach kremowym i bordowym. Widnieją na nim symbole i wizerunki patriotyczno-religijne: wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej, czapka powstańcza-rogatywka na tle skrzyżowanych szabli, godło - orzeł z rozpostartymi skrzydłami i z koroną.
Przedstawienia są aplikacjami wykonanymi na płóciennych podkładach technikami haftu (nićmi bawełnianymi i nićmi metalizowanymi) oraz przez miejscowe podłożenie atłasowej tkaniny (w partiach anatomicznych). O funkcji i przynależności sztandaru informują napisy: TOWARZYSTWO POWSTAŃCÓW I WOJAKÓW / ZDZIECHOWA, hasło WOLNOŚĆ oraz daty: 1919 i 1926.
Napisy wykonano haftem wypukłym metalizowanymi nićmi na tekturowym podwleczeniu. Kontury i detale wykonano z ozdobnego sznurka i bajorka, całość obszyto galonem i metalowymi frędzlami.
Stan sztandaru był bardzo zły. Płat podziurawiony był przez gryzonie, ubytki objęły 1/3 jego powierzchni. Uszkodzeniom i ubytkom uległy zarówno kanwy, jak też partie aplikacji i napisów, co ograniczyło czytelność sztandaru. Do destrukcji sztandaru przyczyniły się również insekty, grzyby i drobnoustroje, procesy korozji, zabrudzenia i przebarwienia – co wskazuje na złe warunki w jakich przechowywany był sztandar.
Konserwację sztandaru powierzono pani Dominice Popiołek – Konserwatorowi Dzieł Sztuki z Torunia. Proces konserwacji był wieloetapowy, poprzedzony badaniami i konsultacjami dotyczącymi chronologii obiektu, rodzaju i struktury użytych materiałów, technik wykonania, określono też zakres rekonstrukcji ubytków. Wśród licznych wykonanych zabiegów było kilkuetapowe oczyszczenie zdemontowanych elementów płatu, zdublowanie adamaszkowych kanw, reperacja i rekonstrukcja haftowanych aplikacji i napisów, rekonstrukcja utraconych fragmentów metalowych frędzli.
Efektem prac konserwatorskich jest sztandar o przywróconej spoistości, odzyskanej czytelności ikonograficznej i walorach artystycznych oraz pieczołowicie zachowanej treści historycznej. Sztandar – historyczna pamiątka lokalnej historii i społeczności Zdziechowy – zostanie zaprezentowany publiczności Muzeum w najbliższym sezonie ekspozycyjnym podczas jednego z edukacyjnych wydarzeń muzealnych.
Tekst: Marta Romanow-Kujawa
autor konserwacji D. Popiołek.
Muzeum dziękuje panu Leszkowi Kabacińskiemu i panu Michałowi Krzyżaniakowi za okazaną nam pomoc merytoryczną i przekazane materiały źródłowe.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego w ramach programu operacyjnego: Wspieranie działań muzealnych 2022. Zadanie: Konserwacja tkanin historycznych ze zbiorów Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
Dofinansowano ze środków Samorządu Województwa Wielkopolskiego.
Fot. J. Rochon, D. Popiołek
Serwis pojezierze24.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść komentarzy i opinii. Prosimy o zamieszczanie komentarzy dotyczących danej tematyki dyskusji. Wpisy niezwiązane z tematem, wulgarne, obraźliwe, naruszające prawo będą usuwane.
Artykuł nie ma jeszcze komentarzy, bądź pierwszy!