Tadeusz przyszedł na świat 17 października 1785 roku w żmudzkich Szawlach jako syn Joanny de Buch i Jana Wolańskiego. Postać ojca sama w sobie była już intrygująca. Jan, będąc dworzaninem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, zajmował się nowatorskimi w tym czasie badaniami przyrodniczymi, ale także słynął z zamiłowania do alchemii. Podobno zamiar odnalezienia kamienia filozoficznego i eliksiru młodości stał się także celem jego syna. Po ojcu Tadeusz odziedziczył także liczne kontakty ze środowiskiem masońskim, ale o tym za chwilę. Wcześniej młody Wolański wplątał się w wir wydarzeń dziejowych. Jako młody człowiek wstąpił w szeregi armii napoleońskiej. W 1812 roku wraz z wodzem Francuzów, Tadeusz dotarł do samej Moskwy. Za swoją postawę uhonorowany został najwyższym francuskim odznaczeniem – Legią Honorową.

Dalej wydarzenia potoczyły się już ekspresowo. Po porażce Napoleona Wolański, jak wielu innych dokonał szybkiej wolty, która nakazywała mu wkraść się w łaski cara Aleksandra. Koniec lat 10. XIX wieku to także czas jego pierwszych wprawek poetyckich. W 1817 roku Wolański wydaje „Pieśni wolnomularskie na obchód Uroczystości Narodzin Najjaśniejszego Cesarza i Króla Aleksandra Igo…”, rok później ukazuje się „Pieśnik wolnomularski”.

Mason

Jak widać, nasz bohater już w tym momencie odgrywał ważną rolę w środowisku krajowej masonerii. W tym czasie był mistrzem katedry i założycielem „sprawiedliwej i doskonałej loży Święto Jańskiej pod nazwiskiem Doskonałego Zjednoczenia na Wschodzie” we Włocławku.W 1818 roku Tadeusz Wolański został landratem inowrocławskim. Przenosiny na teren zaboru pruskiego należy w jego wypadku wiązać ze ślubem z Wilhelminą Schretter, której majątkiem były Rybitwy pod Pakością. Wolański nadal kontynuował swoje masońskie posłannictwo, w 1820 roku założył w Inowrocławiu pierwszą lożę „Pod Krzyżem Rycerskim”. Pan Tadeusz został jej prezesem, a później członkiem honorowym. Uczestniczył także w spotkaniach innej loży inowrocławskiej „Hermes Trismegistus pod ogniem niebieskim”. Urząd landrata sprawował aż do 1835 roku. Mniej więcej pod koniec swojego urzędowania zakupił podkruszwicki majątek Wróble.

Naukowiec

I byłby to zapewne życiorys jakich wiele, gdyby nie fakt, że Wolańskiemu zamarzyło się być naukowcem. Pan Tadeusz uległ modnej w dobie romantyzmu tendencji do badania początków naszych dziejów. Polska to jednak było dla Wolańskiego za mało, postanowił wyjaśnić dzieje niemal całej ludzkości. Pan na Wróblach (podpisując się Wolański nie zapominał tego zaznaczyć) podszedł do sprawy niezwykle oryginalnie, twierdząc, że ludem, który de facto stworzył znaną nam cywilizację są Słowianie.

W liście do przyjaciela Wolański o swych odkryciach pisał tak:

„Trzeba wspierać wszystkie zbiory narodowe, bo przecież składamy wszyscy jedną tylko wielką familię od Czarnego do Bałtyckiego Morza, od lodów północnego bieguna aż za Karpaty! Co mówię? Alboż to Italia, Indie i Persja – nawet Egipt – nie starczą pomnikami słowiańskimi? Bądź w głazach, bądź w narzeczach? Alboż to Zoroastra księgi życiodawcze (Zę=daszta), alboż to rudera Babilońskie, pomniki Dariusza, szczątki Parsa=hrada (Persepolis) pokryte pismami klinowatymi, nie zawierają dosyć jeszcze zrozumiałą słowiańszczyznę? Anglicy, Francuzy i Niemcy patrzą na to, jak kozioł na wodę. Nam Słowianom tylko rzeczy te zostawione są do badania i wierzaj mi Pan, że dojdziemy do celu jeśli tylko dzieci i wnuki nasze (to jest Pańskie i moje) zechcą wstępować w nasze ślady![…]”

Dzieci i wnuki jednak drogą pana Tadeusza nie poszły… Nie chcieli go słuchać i współcześni, gdy dowodził, że język etruski to nic innego jak zniekształcona mowa rosyjska. To niezwykle, ale jednak nie uznane przez świat naukowy spostrzeżenie, pozwoliło mu stwierdzić, że król Popiel (w którego istnienie rzecz jasna Wolański nie wątpił) przybył do Polski z Rzymu. Nasz badacz miał także odkryć rzymskie epitafium z I w. n. e. wystawione niejakiemu „Awiłłowi Leszkowi”, w którym i dziś różni słowianofile widzą naszego rodaka.

Nasz historyk pozostawił po sobie niezwykle ciekawe zbiory starożytności, ale późniejsi badacze podchodzili do nich z niekłamaną rezerwą, widząc wśród nich liczne falsyfikaty i jarmarczne bibeloty (krytykował je chociażby Józef Ignacy Kraszewski). Trzeba jednak oddać Wolańskiemu sprawiedliwość jako numizmatykowi. Jego zbiory monet i poświęcone im opracowania były pionierskie dla tej dziedziny. „Pan na Wróblach” posiadał także liczną kolekcję muszli, minerałów, motyli i wypchanych ptaków. Wolański w chwili obecnej ceniony jest zwłaszcza w Rosji, która wydaje ponownie jego zapomniane w rodzimym kraju książki. Wszak nie od dziś Moskwa stara się udowodnić, że jest „Trzecim Rzymem”. Wolański nie krył swojej sympatii do panslawizmu i pogaństwa, toteż i dziś w obu tych środowiskach cieszy się poważaniem.

Ziemianin

Jakim ziemianinem był pan Tadeusz? Informacji na ten temat zachowało się niewiele. Z pewnością Wolański miał bardzo dobre relacje z dziedzicami Konar, u których dzieci był ojcem chrzestnym. Najtrwalszym śladem po jego bytności w naszej okolicy są jednak Wolany. To właśnie od imienia dzielnego dziwaka wzięły one swoją nazwę. Wieś wydzielono z Wróbli w połowie XIX wieku, głównie nastawiając ją na prace związane z wyrębem drzewa. Dziedzic był tak dumny z ufundowania przez siebie nowej osady, że w swoich późniejszych dziełach podpisywał się „Thadeus Freud von Wolan Wolański”. Nasz bohater zmarł 16 lutego 1865 roku w Ryńsku pod Wąbrzeźnem.

Wcześniej zdążył przekazać majątek we Wróblach w ręce syna Juliusza, który zapewne otrzymał imię na cześć słynnego rzymskiego wodza. Jego żoną była Maria de Pruskie. Syn Tadeusza nie radził sobie z gospodarowaniem na majątku. Dość szybko zabrakło mu pieniędzy i został zmuszony do sprzedania folwarku. Zapoczątkował tym samym czarną serię bankructw, która będzie wisiała nad obszarem dworskim Wróble właściwie do końca jego istnienia.

Fot. D. Robakowski