Karol Soberski, pisarz, dziennikarz, dokumentalista i badacz lokalnej historii, został zaproszony na spotkanie autorskie - w ramach Salonu Dobrej Książki im. Tadeusza Górnego - do X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej, oddziału Muzeum Niepodległości w Warszawie. Spotkanie odbyło się we wtorek, 10 czerwca.

Wyjazd do Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej

W związku z zaproszeniem K. Soberskiego na spotkanie do Salonu Dobrej Książki im. Tadeusza Górnego w Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej, zaproponował on członkom Fundacji Historycznej „Przywracamy Pamięć”, by przy tej okazji zorganizować wycieczkę do wspomnianego Muzeum. Z zaproszenia skorzystało 7 osób, które we wtorkowy poranek, po godz. 6.00, wyruszyły z Pierwszej Stolicy Polski do obecnej stolicy naszego kraju. Po 4 godzinach podroży (i dwóch dłuższych postojach), około godz. 10.30 przekroczyliśmy prób Bramy Bielańskiej prowadzącej do Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej.

Warto wybrać się do tej placówki, tym bardziej, że tuż obok znajduje się Muzeum Historii Polski, Muzeum Wojska Polskiego i Muzeum Katyńskie.

Na miejscu powitali nas: Jarosław Jaskólski, Kierownik Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej i Marzena Jaworska, kustoszka i kuratorka zbiorów fotograficznych oraz pocztówek Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej, oddziału Muzeum Niepodległości w Warszawie. Następnie przyszedł czas na poznanie historii Cytadeli i zwiedzanie Muzeum. Tutaj naszym przewodnikiem był Michał Cieślak.

Wyjątkowe Muzeum

Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej mieści się w autentycznym budynku XIX-wiecznego magazynu mundurowego Koszar Aleksandrowskich, które następnie przekształcono w więzienie śledcze. Na ekspozycji stałej prezentowane są dzieje Cytadeli Warszawskiej oraz przybliżane sylwetki więźniów politycznych tutaj przetrzymywanych.

Podczas 1,5 godzinnego zwiedzania Muzeum obejrzeliśmy zachowane wnętrza z epoki, czyli więzienne cele z różnych okresów, w tym celę śmierci z czasów rewolucji 1905 roku, salę śledczą oraz pomieszczenia dla oczekujących na przesłuchanie. Mieliśmy więc okazję zobaczyć cele w których przetrzymywano m.in.  Romualda Traugutta, Józefa Piłsudskiego, Romana Dmowskiego, ks. Piotra Ściegiennego. Feliksa Dzierżyńskiego, Stefana Okrzei czy bł. ks. Honorata Koźmińskiego.

Ogromne wrażenie zrobiła na nas unikatowa kolekcja obrazów i szkiców malarskich Aleksandra Sochaczewskiego (ur. 1843 - zm. 1923) dokumentująca losy polskich zesłańców na Syberii. A. Sochaczewskich w 1863 roku został skazany − już po wybuchu Powstania Styczniowego − początkowo na karę śmierci, a następnie na 22 lata zesłania na Sybir. Z zesłania powrócił w 1884 roku. Jego unikatowy obraz „Pożegnanie Europy” - prezentowany w Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej - namalowany w latach 1890–1894, w bardzo realistyczny sposób i w bardzo symboliczny, pokazuje szereg znanych Sybiraków, zesłanych w różnych zsyłkach. Ten obraz powinien każdy zobaczyć.

Udaliśmy się również na symboliczne groby zgładzonych na Cytadeli znajdujące się na cmentarzu przy Bramie Straceń.

Po zwiedzaniu, pełni głębokich przeżyć, udaliśmy się do bistro w Muzeum Historii Polski na pyszny obiad. A potem przyszedł czas na wykład K. Soberskiego.

„Zapomnianą zbrodnia” w warszawskiej Cytadeli

Kilka minut po godz. 14.00 w sali audiowizualna im. Karola Beyera, Piotr Maroński, bibliotekarz Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej, zainaugurował spotkanie z Karolem Soberskim w ramach Salonu Dobrej Książki im. Tadeusza Górnego.

Salon Dobrej Książki im. Tadeusza Górnego – inicjatywa Muzeum Niepodległości w Warszawie – to, zgodnie z założeniem, cykliczne kameralne spotkania promujące publikacje książkowe i ich autorów. Dyskusje pod hasłem Salon Dobrej Książki odbywają się w Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej.

P. Maroński przybliżył sylwetkę gościa spotkania, K. Soberskiego i pokrótce omówił jego najnowszą książkę „Zapomniana zbrodnia. Mroczna tajemnica szpitala Dziekanka”. Później przyszedł czas na 45-minutowa prelekcję samego autora książki. – Dla mnie ta mroczna historia zaczęła się w 2004 r. gdy – dzięki informacjom od dwóch świadków Sylwestra Walkowiaka i Henryka Pujanka, odkryłem „doły śmierci” w lasach niedaleko Nowaszyc, w których – jak wykazało moje późniejsze, kilkuletnie śledztwo dziennikarskie – w 1942 r. Niemcy pogrzebali około 500 pacjentów gnieźnieńskiego szpitala psychiatrycznego „Dziekanka”, przemianowanego przez Niemców na Tie­genhof - zaczął K. Soberski. - Akcja „T4” dzisiaj, mimo że minęło kilkadziesiąt lat od zakończenia wojny, ciągle jest mało znana… Ciągle wiele osób nie dowierza, że takie ludobójstwo mogło się odbywać! Że tyle tysięcy osób zostało zagazowanych tylko dlatego, że byli upośledzeni umysłowo lub fizycznie – kontynuował. – Musimy pamiętać, że Niemcy w szpitalu „Dziekanka” mordowali nie tylko Polaków (byli w zdecydowanej większości), ale też Żydów, Ukraińców, Rosjan, Litwinów, Anglików, Włochów, Łotyszów i... Niemców. Zginęli tylko dlatego, że w kogoś chorej głowie narodził się plan zabijania pacjentów szpitali psychiatrycznych. „Doły śmierci” w lasach nowaszyckich to na razie jedyne udokumentowane miejsce w powiecie gnieźnieńskim, gdzie Niemcy grzebali zamordowanych pacjentów szpitala psychiatrycznego w Gnieźnie – podkreśla.

W swoim wystąpieniu, K. Soberski przytoczył wspomnienia naocznych świadków tamtych wydarzeń, jak również wspomniał o dowodach tej zbrodni znajdujących się w muzeum szpitala „Dziekanka” w Gnieźnie. Opowiedział też o losach głównych sprawców tej zbrodni jak Wiktor Radka czy Herbert Lange.

– Nie ukrywam, że książka „Zapomniana zbrodnia” opowiadająca o zagładzie przez Niemców blisko 10 tysięcy pacjentów „Dziekanki” w latach II wojny światowej, jest dla mnie wyjątkowa. Ta książka jest swoistym podsumowaniem 20 lat mojego życia, które poświęciłem na zbadanie zbrodni dokonanej przez Niemców na pacjentach szpitala psychiatrycznego „Dziekanka” w Gnieźnie i na badaniu „dołów śmierci” w Lasach Nowaszyckich. I czasami aż trudno jest mi uwierzyć, że to już 20 lat – podkreśla K. Soberski i dodaje, że jest dla niego wielkim zaszczytem zaproszenie do X Pawilonu Cytadeli Warszawskie, oddziału Muzeum Niepodległości w Warszawie na spotkanie autorskie właśnie z tą książką. – Dla mnie to dzisiejsze spotkanie jest wyjątkowe, ponieważ odbywa się w X Pawilonie Cytadeli Warszawskie, gdzie mieściło się carskie więzienie dla więźniów politycznych, z których wielu tutaj stracono, a tysiące wywieziono z Cytadeli na Syberię – zaznacza K. Soberski.

– 20 lat temu odkryłem „doły śmierci” w Lasach Nowaszyckich i przez te dwie dekady poświęcałem czas, środki i zdrowie dla wyjaśnienia tej zbrodni i dla jej upamiętnienia. I w dużym stopniu to się udało. Ukazała się książka, stoi pomnik, stoi krzyż, odbywały się międzynarodowe konferencje poświęcone tej niemieckiej zbrodni. A ostatnie lata to intensywne badania tego miejsca prowadzone przez moją Fundację Historyczną „Przywracamy Pamięć” i naszych Przyjaciół ze Stowarzyszenia „Wizna 1939”, badania, które przyniosły kolejne ważne odkrycia. I zapewne w przyszłości przyniosą kolejne odkrycia– dodaje.

Po prelekcji K. Soberskiego, była możliwości zakupu jego książki a także czas na rozmowę z autorem. Nie brakowało również ożywionych dyskusji kuluarowych o historii, ale też o m.in. o projektach badawczych, czy planowanych wydarzeniach historyczno-literacko-eksploratorskich. O efektach tych rozmów i planowanych wydarzeniach poinformujemy niebawem.

Tuż po godz. 17.00 opuszczaliśmy pełne historii i ludzkich dramatów mury Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej i ruszyliśmy w drogę powrotną do Gniezna. Ten czas wypełniliśmy na dyskusje o tym wszystkim, co zobaczyliśmy w Muzeum. Gdy dotarliśmy do Gniezna, miasto już powoli zasypiało. Wyjazdu bardzo udany i zapewne nie ostatni do Cytadeli Warszawskiej. 

Książkę „Zapomnianą zbrodnia” można kupić tutaj

O autorze

Karol Soberski (www.soberski.pl), pisarz, dziennikarz, dokumentalista, badacz lokalnej historii, prezes Fundacji Historycznej „Przywracamy Pamięć”, redaktor naczelny portalu Pojezierze24.pl i prezes Instytutu Literackiego im. Marii i Franciszka Rubaszewskich. Od ponad 20 lat odkrywa tajemnice ziemiaństwa, pałaców i dworów oraz sekrety II wojny światowej w Wielkopolsce, na Kujawach i Pałukach.

Autor przewodników turystycznych oraz książek o skarbach i tajemnicach, o ziemiaństwie i II wojnie światowej na pograniczu Wielkopolski, Kujaw i Pałuk.

Dotychczas ukazały się następujące książki i przewodniki:

•  „Medycyna na usługach systemu eksterminacji ludności w Trzeciej Rzeszy i na terenach okupowanej Polski” (2011) - współautor
• „Spacerem po Kłecku” - przewodnik (2011)
• „Gmina Niechanowo” - przewodnik (2013)
• „Uroki Gminy Mieleszyn” - przewodnik (2015)
•  „Skarb Dziedzica. Nieznane wydarzenia z pogranicza Wielkopolski i Pałuk” (2016)
• „Zapomniana zbrodnia. Mroczna tajemnica szpitala Dziekanka” (2017)
• „Tajemniczy Pałac Zakrzewo. Skarby- sekrety - legendy” (2017)
• „Złoto Dziedzica. Tropem skarbów z Popowa Ignacewa do Drawska Pomorskiego” (2018)
• „Skarby i tajemnice okolic Gniezna” (2019)
• „Zagadkowy Kolekcjoner. Marian Haber – ziemianin, marszand, celebryta” (2021)
• „Tajemniczy Pałac Zdziechowa i inne atrakcje Gminy Gniezno” (2024)
• „Zapomniana zbrodnia - wyd. II, rozszerzone” (2024)

W tym roku na rynku wydawniczym pojawią się następujące jego książki:
- „Skarby i tajemnice okolic Gniezna”, wydanie II
- „Głębokie. Tropem tajemnic”
- „Magiczny Pałac Rybieniec”
- „Raport Habera”
- „Ostatnie życzenie. Odczarowany dwór Dziadkowo”.

K. Soberski jest również pomysłodawcą i głównym organizator Festiwalu Historycznego „Tajemnice Trzech Stuleci” – jednego z największych festiwalu w Polsce (odbyło się pięć edycji: w 2019, 2021, 2022, 2023 i 2024 r.).  O najbliższym VI Festiwalu, który odbędzie się od 22 do 24 sierpnia więcej tutaj:

Już po raz szósty zapraszamy na Festiwal Historyczny „Tajemnice Trzech Stuleci”!

VI Festiwal Historyczny „Tajemnice Trzech Stuleci” odbędzie się od 22 do 24 sierpnia 2025 roku pod hasłem „W przestrzeni tajemnic i zbrodni… 1918 - 1945”. Miejscem Festiwalu będzie ponownie...

Zapraszamy na I Festiwal o Podróżach i Książkach „Pogranicza Literatury”!

Miłośnicy podróży i książek powinni zarezerwować sobie ostatni weekend czerwca i pojawić się od 27 do 29 czerwca w Łubowie koło Gniezna. Tam w Hoteli Victoria oraz w Biblioteki Publicznej i Centrum Kultury Gminy Łubowo...

Ponadto od 2012 r. w ramach cyklu „Wędrówki z historią” oprowadza turystów po pałacach i dworach powiatu gnieźnieńskiego i żnińskiego oraz po najciekawszych historycznie miejscach (świątynie, miasteczka, wsie, itp) w tym regionie.
Więcej o jego działalności na stronie: soberski.pl

Fot. A. Gaca, K. Soberski