Pyszczyn, podobnie jak sąsiedni Pyszczynek, wymieniana jest, jako skład dóbr kościelnych wśród posiadłości arcybiskupów gnieźnieńskich w 1136 r., w „Bulli gnieźnieńskiej” papieża Innocentego. Potwierdzenie tej własności pojawia się również w przywileju wydanym przez króla Kazimierza Wielkiego w 1357 r. W kolejnym okresie obie wsie stanowiły uposażenie parafii św. Trójcy w Gnieźnie. W XVIII wieku, po konfiskacie majątków kościelnych przez władze pruskie, majątek został włączony do królewskiej domeny gnieźnieńskiej. W 1884 r. jako właściciel pojawia się Herman Hüser, który był właścicielem do 1903 r. W posiadaniu tej rodziny majątek był do 1945 r.

Po zakończeniu II wojny światowej majątek rozparcelowano, później utworzono spółdzielnię produkcyjną, a po niej, Państwowe Gospodarstwo Rolne, które włączono do Kombinatu PGR Łabiszynek.

Perła architektury…

Ale nas do Pyszczyna zaprowadziła nie historia wsi, ale to, co się znajduję poza miejscowością. Mijamy bowiem Pyszczyn, docieramy do linii kolejowej Gniezno – Sława Wielkopolska, skręcamy w prawo, i drogą biegnącą równolegle do torów kolejowych, idziemy około 10 minut, by dotrzeć do zjawiskowego przyrodniczo wąwozu, a dalej, schodząc ze skarpy docieramy do miejsca docelowego.

Ten obiekt to perła architektury naszego regionu, niezwykły zabytek techniki a do tego utrzymany w prawie że oryginalnym stanie. Jest to to tyle istotne, że obiekt ten wybudowany został około 1912 r. O czym mowa? O kamienno-ceglanym tunelu samochodowym znajdującym się pod linią kolejową Gniezno – Sława Wielkopolska. Miejsce to – gdy się tam zjawimy – sprawia wrażenie miejsce niezwykłego, tajemniczego, wyjątkowego…

Do tego miejsca pierwszy raz dotarłem w 2023 r., gdy wędrowałem wzdłuż wspomnianej linii kolejowej. I miejsce to mnie urzekło. A tak przy okazji, moja wędrówka wzdłuż torów kolejowych pokazała, że na tym szlaku ciągle jest wiele niezwykłych, bogatych przyrodniczo i historycznie, a zarazem nieznanych miejsc, które zaintrygowałyby turystów… Miejsc, niestety, ale zapomnianych…

I tak podążając przed siebie, podziwiając piękno okolicznej przyrody dotarłem do – ukrytego wśród drzew, zasłoniętego przed ludzkim wzrokiem – tunelu… Jego widok mnie zaskoczył ze względu na rozmiary! Nigdy bym nie przypuszczał, że w tym miejscu może się znajdować budowla, po wejściu do której człowiek czuje się, jakby był w sztolniach lub w zapomnianych podziemiach…

Ponad 28 metrów długości

Podczas mojego odkrycia tego tunelu, postanowiłem go zmierzyć. I tak: wysokość tego eliptycznego tunelu  wynosi 4 metry, podobnie jak jego szerokość – także 4 metry. Natomiast długość tunelu biegnącego pod linią kolejową to 28 metrów i 35 centymetrów! Jego wymiary robią wrażenie, ale jeszcze większe robi jego solidna budowa w 1912 r.

W tym miejscu warto zacytować fragment książki pt. „Budowa i utrzymanie dróg żelaznych” autorstwa inż. Henryka Kliszewicza (Warszawa 1929 r.), w którym znajdujemy opis takiego właśnie tunelu znajdującego się obecnie na wysokości Pyszczyna (pisownia oryginalna): – Tunele buduje się z kamienia, cegły, betonu lub żelazobetonu (jest to beton z założonemi dla wzmocnienia żelaznemi prętami). W celu zabezpieczenia tunelu od pęknięcia dzieli się go zawsze na oddzielne pierścienie (…) Przy wznoszeniu budowli najtrudniejszą ich częścią do wykonania są zwykle fundamenty pod przyczółki. Wybór systemu fundamentu zależy wyłącznie od rodzaju gruntu, na którym ma spoczywać budowla sztuczna.

I tak też było w Pyszczynie. Jak podaje gazeta „Orędownik”, nr 105 z 8 maja 1912 r.: – Tor kolei z Gniezna do Skoków sypie się na przestrzeni z Gniezna do Pyszczyna. Trudności wielkie sprawia nasyp o wysokości 16 metrów przez łąkę pyszczyńską ponieważ piasek w mokradłach tonie.

Dla uzupełnienia dodam, że linia kolejowa z Gniezna do Sławy Wielkopolskiej oficjalnie została oddana do użytku, zarówno dla ruchu osobowego, jak i towarowego, 1 maja 1914 r.

Natomiast ostatni pociąg pasażerki z Gniezna do Sławy Wielkopolskiej odjechał 22 grudnia 1995 r., a dla ruchu towarowego linię zamknięto w 2000 r. Ponownie składy z wagonami towarowymi, a dokładnie cysterny które jadą do Rejowca, pojawiły się na tej linii 23 listopada 2007 r. i jeżdżą do dzisiaj. Dlatego podziwiając tunel w Pyszczynie nie powinno nas zdziwić, jak nagle pojawi się pociąg z cysternami…

Spacerują w tym tunelu ma się wrażenie, że znajdujemy się gdzieś w podziemnych kanałach, gdzieś odcięci od świata, tym bardziej, że dookoła panuje złowroga cisza... Wielkość obiektu, jego lokalizacja na odludziu, trudny dostęp i wiek (ponad 100 lat) sprawiają, że tunel wydaje się być obiektem pełnym zagadek i tajemnic.

Z drugiej strony, nie można wykluczyć, że obiekt ten skrywa swoje sekrety, które cały czas czekają na wyjaśnienie? Jak zresztą wiele innych zapomnianych miejsc i obiektów w naszym regionie…

Więcej ciekawostek o gminie Gniezno można znaleźć w mojej książce pt. „Tajemniczy Pałac Zdziechowa i inne atrakcje Gminy Gniezno” - książka do kupienia w Sklepie na stronie Instytutu Literackiego - tutaj

Fot. K. Soberski