Przedwojenne społeczności składały się nie tylko z rdzennych mieszkańców. Były to często społeczności mieszane: polsko – ewangelicko – żydowskie, gdzie mieszkańcy, którzy nie byli Polakami, niejednokrotnie zajmowali ważne społeczne funkcje i posiadali własną przestrzeń publiczną. II wojna światowa zupełnie zmieniła ten obraz. Inaczej było w Barcinie. Ostatni Żydzi z tego miasta opuścili je prawdopodobnie przed 1 września 1939 roku.
Mamy dziś dwa namacalne dowody i pozostałości zamieszkiwania tej społeczności w dawnym Barcinie. Pierwszym jest cmentarz żydowski – a raczej jego bardzo skromne pozostałości – oraz okazały budynek Przedszkola Miejskiego nr 1 na starym mieście, który pełnił rolę synagogi.
Żydzi w tym mieście zaczęli osiedlać się w XVIII wieku, choć sporadycznie pojawiali się już stuleciu wcześniejszym. W 1772 roku w Barcinie były 62 domy, z czego pięć zamieszkiwali Żydzi. Zajmowali się oni głównie rzeźnictwem i sprzedażą mięsa. Trudnili się także kowalstwem, odlewnictwem i handlem. W 1793 roku społeczność żydowska w Barcinie liczyła już 56 osób - 12 mężczyzn, 14 kobiet, 16 synów i 14 córek. Poza Barcinem pojedyncze rodziny mieszkały w okolicznych wsiach. W 1903 r. 50 osób mieszkało w Barcinie, a 17 w pobliskim Wójcinie, Szczepanowie i Wapiennie.
Wspomniany cmentarz powstał najpewniej w latach 70. XVIII wieku. Znajdował się w niewielkiej odległości od miejscowości Knieja. Najstarszy nagrobek, urodzonego w Gnieźnie niejakiego Lesera, pochodził z 1786 roku.
Gmina żydowska oficjalnie ukonstytuowała się w Barcinie 5 września 1834 roku. Trzy lata po tym wydarzeniu rozpoczęto budowę synagogi. Jej budowę ukończono w 1839 roku. Z ciekawostek, wyposażenie synagogi składało się z: 10 ławek, 4 drążków, 2 nakryć ołtarzowych, w kostnicy znajdowały się z kolei 2 deski dla zmarłych do mycia, 3 czarne kołdry i karawan. Rozwój demograficzny miejscowej społeczności żydowskiej został przerwany w latach 50. i 60. XIX w. Wtedy nastąpił systematyczny odpływ ludności żydowskiej do większych ośrodków miejskich, które znajdowały się w Niemczech oraz w mniejszym stopniu do Stanów Zjednoczonych.
Mała liczebność sprawiła, że gmina nigdy nie powołała własnego rabina. Mało tego, na początku XX w. rezygnowano nawet z utrzymywania szkoły religijnej. Ostatnich 10 uczniów skierowano do szkoły żydowskiej w pobliskiej Pakości.
Po wyludnieniu gminy w latach 20. XX w. ostatni Żydzi zdecydowali w 1939 r. o zamknięciu synagogi. Przestali także korzystać z infrastruktury gminnej. Ostatni Żydzi prawdopodobnie opuścili miasto przed 1 września 1939 roku. Jeśli zdecydowali się pozostać w Barcinie, zostali rozstrzelani lub wysiedleni
W trakcie II wojny światowej w budynku mieściło się przedszkole dla dzieci niemieckich. Po wojnie w dawnym budynku synagogi mieściła się siedziba Biblioteki Publicznej. Od kilkudziesięciu lat to siedziba Przedszkola Miejskiego nr 1.
(Informacje wykorzystane w tekście pochodzą ze strony www.sztetl.org.pl)
Fot. J. Bejma
Serwis pojezierze24.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść komentarzy i opinii. Prosimy o zamieszczanie komentarzy dotyczących danej tematyki dyskusji. Wpisy niezwiązane z tematem, wulgarne, obraźliwe, naruszające prawo będą usuwane.
Artykuł nie ma jeszcze komentarzy, bądź pierwszy!