Z końcem 2020 roku Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy zakończyło realizację projektu „Antropopresja a dziedzictwo archeologiczne. Przykład Lednickiego Parku Krajobrazowego” dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Przez dwa lata interdyscyplinarny zespół badawczy ewidencjonował i aktualizował informacje o dziedzictwie archeologicznym północnej i zachodniej części Lednickiego Parku Krajobrazowego oraz oceniał wpływ człowieka na stan zachowania stanowisk archeologicznych.

W trakcie realizacji projektu pozyskano materiały archiwalne dające wgląd w zmiany krajobrazu kulturowego na przestrzeni dwóch wieków (m.in. plany katastralne z XIX w., historyczne mapy, zdjęcia lotnicze). Zastosowano także ponad 10 metod badań nieinwazyjnych (m.in. lotnicze skanowanie laserowe, zdjęcia lotnicze, badania geofizyczne i powierzchniowe, monitoring satelitarny) umożliwiających ocenę stanu zachowania zabytków archeologicznych i główne kierunki zagrożeń. Wyniki badań zostały zintegrowane w specjalnie przygotowanej na potrzeby projektu bazie danych.

Podjęte działania pozwoliły oszacować wpływ procesów antropopresji na dziedzictwo archeologiczne, a także ocenić skuteczność przyjętych form ochrony zabytków archeologicznych. Najskuteczniejsze działania zastosowano głównie w odniesieniu do zespołów zabytków o uznanej wartości historycznej. Składają się na nie m.in. wpis stanowisk archeologicznych do rejestru zabytków, utworzenie Lednickiego Parku Krajobrazowego, aktualizacje planów zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem zabytków i przekazanie pewnych terenów pod opiekę Muzeów. Pozwoliło to uchronić te miejsca przed negatywnymi skutkami antropopresji powodującymi istotne przeobrażenia krajobrazu. Jednocześnie takie formy ochrony prawnej są często uciążliwe dla mieszkańców okolicy Ostrowa Lednickiego utrudniając swobodny rozwój gospodarczy zgodnie z ich oczekiwaniami. Dotyczy to ograniczeń w użytkowaniu rolniczym wybranych terenów, wyłączenia spod zabudowy obszarów objętych ochroną, czy innych obostrzeń mających na celu zachowanie walorów krajobrazu kulturowego Lednickiego Parku Krajobrazowego.

Negatywne skutki antropopresji na badanym obszarze dotykają głównie stanowisk archeologicznych, które nie są czytelne w krajobrazie. Miejsca takie znikają z przestrzeni m.in. w wyniku przekształcenia terenów pod zabudowę. Jest to szczególnie widoczne po zachodniej stronie jeziora Lednica, gdzie w ostatnich 30 latach powstały nowe osiedla z całą infrastrukturą. Kolejnym czynnikiem przyspieszającym zanikanie takich miejsc jest intensyfikacja i modernizacja rolnictwa przejawiająca się zastosowaniem nowoczesnego sprzętu rolniczego umożliwiającym głęboką orkę, środków chemicznych i różnych form rolnictwa przemysłowego.

Dlatego niezbędne jest przygotowanie odpowiedniej strategii zarządzania dziedzictwem archeologicznym uwzględniające potrzebę zrównoważonego rozwoju oraz interesy różnych grup społecznych.

Źródło: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy; fot. Andrzej Kowalczyk, Mikołaj Kostyrko