Ryczywół

Pierwsze ślady stałego pobytu człowieka na terenie obecnej gminy Ryczywół, podobnie jak na obszarach przyległych, pochodzą głównie z epoki neolitu (młodszej epoki kamiennej - 4200-1700 r. p.n.e.).  Na przełomie XI/XII w. tereny na linii Warta - Noteć były miejscem stałych walk. Pierwotnie polskie, później - zapewne po upadku Mieszka II - dostały się w ręce Pomorzan. Dawny stan posiadania państwa polskiego na północy przywróciło dopiero panowanie Bolesława Krzywoustego, który opanował linię Noteci w pierwszym okresie wojny w 1102 r.

W czasach formowania się wczesnofeudalnego państwa polskiego wykształcił się około XI w. system kasztelanii z kasztelanem na czele, jako podstawowych jednostek państwowego zarządu lokalnego. Kasztelania tworzyła okręg grodowy pełniący funkcje wojskowe, administracyjne, sądownicze oraz zarządu dóbr książęcych znajdujących się w obrębie jej granic. W XIII w. na obszarze gminy Ryczywół graniczyły ze sobą dwie kasztelanie: od wschodu - rogozińska  oraz od zachodu - czarnkowska. Obecnie trudne jest dokładne określenie granic poszczególnych kasztelanii. Orientacyjnie granica między kasztelanią rogozińską a czarnkowską biegła na linii miejscowości: Tłukawy, Zawady i Ludomy.

Na przełomie XIII w. i XIV w. zmalała rola i znaczenie kasztelanii. W zjednoczonym państwie polskim królowie Władysław Łokietek i Kazimierz Wielki wprowadzili nowy podział administracyjny. Obszar państwa podzielono na powiaty i województwa. Od tego czasu tereny leżące na zachód od linii Pobiedziska-Rogoźno-Szamocin należały do województwa poznańskiego, natomiast ziemie leżące na wschód - tworzyły województwo kaliskie (powiaty kcyński i gnieźnieński). Obszar obecnej gminy Ryczywół należał do województwa i powiatu poznańskiego. W 1368 r. król Kazimierz Wielki przekazał w dzierżawę braciom von Osten miasto Rogoźno z wsiami Gościejewo, Tłukawy, Bobrowniki oraz Podstolice. Fakt ten zapoczątkował powstanie starostwa niegrodowego w Rogoźnie (zaliczanego do najwcześniejszych w Wielkopolsce). W ten sposób północno-wschodnie tereny obecnej gminy Ryczywół (z miejscowościami Tłukawy i Zawada) weszły w skład nowo utworzonego starostwa rogozińskiego. Pozostałe ziemie obecnej gminy Ryczywół stanowiły prywatne własności szlacheckie, m.in. należały do jednego z możniejszych i znaczniejszych rodów magnackich w Wielkopolsce - rodziny Czarnkowskich.

Pierwsze wzmianki o najwcześniejszym osadnictwie zlokalizowanym na terenie obecnej gminy Ryczywół pojawiają się w średniowiecznych dokumentach. Najstarszą metrykę posiadają: wieś Krężoły, według tradycji założona w XIII w. oraz wieś Tłukawy, wymieniana w 1368 r. jako wieś królewska starostwa rogozińskiego. Ryczywół został założony jako miasto prywatne na pocz. XV w. na gruntach należących do starszej wsi Krężoły i pierwotnie nosił nazwę Nowy Ostrów. Najstarsza zachowana wzmianka w źródłach historycznych na temat Ryczywołu pochodzi z 1426 r. Nazwa Ryczywół oraz herb miasta przedstawiający czarną głowę wołu wywodzi się najprawdopodobniej od odbywanych tu targów bydła oraz licznych pasących się na zielonej równinie stad.

Pierwszymi właścicielami Ryczywołu były Objezierscy i Kiszewscy. Piotr Czarnkowski, kasztelan poznański został właścicielem Ryczywołu w oparciu o przywilej króla Zygmunta Augusta w 1565 r. Następnie miasto odziedziczył Andrzej Czarnkowski. Od 1639 r. miasto należało do Stefana Grudzińskigo, który zapisał się nadzwyczajną hojnością dla miejscowego kościoła. W 1661 r. właścicielem został Stanisław Grudziński, który również wydał nowe przywileje dla miasta. Od 1679 r. nowym właścicielem Ryczywołu był Piotr Chełkowski, powiązany z Grudzińskimi poprzez małżeństwo. Od 1741 r. miasto należało do rodziny Chmielewskich. Przez cały ten okres Ryczywół pozostawał jednak małym prywatnym miastem, a jego mieszkańcy zobowiązani byli do odrabiania pańszczyzny.

W XIX w. wielkość i charakter Ryczywołu nie uległy zasadniczej zmianie. Liczba ludności wolno wzrastała: w 1808 r. wynosiła 600 osób,  w 1860 r. - ok. 1100, a w 1912 r. Ryczywół liczył 1250 mieszkańców. Istniejące drobne rzemiosło pracowało głównie na potrzeby miasteczka oraz najbliższych wiosek. Jedynie zakład bednarski i koszykarski dostarczały swoje wyroby na powiat obornicki. W k. XIX w. (1896 r.) Ryczywół uzyskał połączenie kolejowe z Rogoźnem i Krzyżem, przyczyniło się to do niewielkiego rozwoju i ożywienia gospodarczego miasteczka. Na południowo-wschodnich obrzeżach zlokalizowany został zespół obiektów kolejowych wraz z niewielkim budynkiem dworca.

W 1919 r. na mocy postanowień Traktatu Wersalskiego tereny obecnej gminy Ryczywół w całości zostały przyłączone do Polski. Część mieszkańców niemieckiego pochodzenia opuściła Ryczywół, podupadło miejscowe rzemiosło. Pogłębiająca się recesja sprawiła, że w 1934 r. doszło do odebrania miastu praw miejskich. Obecnie Ryczywół pozostaje niewielkim wiejskim ośrodkiem gminnym. (źródło: ryczywol.pl)