Rogoźno

Na terenie dzisiejszej gminy Rogoźno nie prowadzono wiele badań archeologicznych zakrojonych na szeroką skalę, większość znalezisk była odkryta przypadkowo. Najwcześniejsze ślady człowieka na terenie gminy to pozostałości dwóch obozowisk w Budziszewku na północ od obecnej wsi w pobliżu rzeki Małej Wełny. Dokument lokacyjny Rogoźna wystawiony przez księcia wielkopolskiego Przemysła II pochodzi z 24 kwietnia 1280 roku. Władca Wielkopolski, później również Pomorza Gdańskiego i król Polski lubił Rogoźno. Często tu przebywał, świadczą o tym dokumenty z lat 1284 i 1286. Ostatni udokumentowany pobyt króla to 8 lutego 1296 roku, kiedy to z inspiracji margrbiów brandenburskich został w Rogoźnie zdradziecko zamordowany, o czym wspomina prawie każdy podręcznik historii.

W czasie potopu szwedzkiego Rogoźno niechlubnie zapisało się w historii, mianowicie 25 lipca 1655 roku pod Ujściem wojewoda kaliski i starosta rogoziński Andrzej Karol Grudziński herbu Grzymała (pochodzący z wywodzącego się z Grudny k. Rogoźna możnego wielkopolskiego rodu) wraz z wojewodą poznańskim Krzysztofem Opalińskim i podkanclerzym koronnym Hieronimem Radziejowskim poddali 17 tysięcznej armii szwedzkiej na czele której stał feldmarszałek Arvid Wittenberg 15 tysięczną armię wielkopolskiego pospolitego ruszenia w zamian za swobody szlacheckie i wyznaniowe. Kilka tygodni później - 18 sierpnia 1655, starosta Grudziński uroczyście przywitał króla szwedzkiego Karola X Gustawa na rogozińskim zamku starościńskim. Grudziński zmył jednak hańbę w rok później przystępując do walki ze Szwedami pod dowództwem Stefana Czarneckiego. Po śmierci w roku 1678 Grudziński pochowany został w podziemiach rogozińskiej fary św. Wita.

W 1750 roku Jakub Szołdrski herbu Łodzia, starosta rogoziński, nadaje przywilej lokacyjny Nowemu Miastu, a król August III potwierdza go 22 sierpnia 1750. Nowe Miasto miało swój herb, rynek i ratusz. Miasta istnieją jako odrębne organizmy aż do 16 sierpnia 1794 roku, kiedy to resktyptem króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II nastąpiło połączenie obu gmin miejskich.

W 1806 roku mieszkańcy z radością witają wojska Napoleona i rwą się do walki. Wybucha I powstanie Wielkopolskie. Na terenie Wielkopolski tworzą się cztery pułki - w Rogoźnie, Gnieźnie, Kościanie i Rawiczu. 17 stycznia 1807 II Pułk Piechoty z Rogoźna liczy: 1 pułkownika, 5 kapitanów, 8 poruczników, 6 podporuczników i 1549 szeregowców.

Po klęsce Napoleona w Rosji pod Rogoźnem rozegrała się bitwa między będącym w odwrocie Czwartym Pułkiem Nadwiślańskim dowodzonym przez francuskiego generała Girarda, a wojskami rosyjskimi dowodzonymi przez Woroncewa i Czernyszewa. Bitwa rozegrała się na wzgórzu o nazwie Koci Sad w Słomowie. W okresie Księstwa Warszawskiego burmistrzem Rogoźna był Onufry Dutkiewicz, który ustąpił w 1814 roku na znak protestu przeciwko ponownemu przejęciu władzy przez Prusaków.

W 1914 roku Rogoźno liczy 6000 mieszkańców. Podczas I wojny światowej rogoźnianie zmuszeni byli walczyć po stronie niemieckiej jako obywatele Prus. W dniu 26 grudnia przez Rogoźno przejeżdża pociąg z Gdańska, w którym odbywa podróż do Poznania Ignacy Jan Paderewski. Na miejscowym dworcu ma miejsce incydent, kiedy to władze niemieckie usiłują powstrzymać Paderewskiego przed dalszą podróżą do Poznania. Próba się nie udaje. Paderewski przemawia w Poznaniu i w konsekwencji 27 grudnia 1918 roku wybucha Powstanie Wielkopolskie. W Rogoźnie powstanie rozpoczęło się w sylwestrową noc 31 grudnia 1918. Powstańcami dowodził por. Antoni Biskupski. Następnego dnia miasto było już wolne. Powstańcy rogozińscy jeszcze wiele razy wsławili się swymi czynami między innymi zdobyciem wozu pancernego w Budzyniu oraz wyzwoleniem Budzynia, Ryczywołu i Chodzieży. Od tego czasu Rogoźno znowu jest polskim miastem. 14 września 1925 roku przybył prezydent Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowski natomiast 21,24 i 27 lipca 1927 w Rogoźnie przebywa prezydent Ignacy Mościcki.

7 września 1939 roku do miasta wkraczają oddziały Wermachtu pod dowództwem Paula Linckera i zaczyna się okres okupacji hitlerowskiej. 8 września miejscowy młynarz Jakub Rhiel jako niemiecki nowy burmistrz usuwa polskie nazwy ulic, zamyka szkoły, konfiskuje biblioteki, burzy synagogę i rozbiera dzwonnicę przy kościele św. Wita. Likwiduje cmentarz żydowski, a nagrobków używa do brukowania Nowego Rynku - placu Karola Marcinkowskiego. 23 stycznia 1945 roku we wtorek przez oddziały pancerne wchodzące w skład  I Frontu Białoruskiego.

W roku 1973 w drodze na Kongres Biblistów, który odbywał się w Wągrowcu, w Rogoźnie zatrzymał się ówczesny arcybiskup Krakowa, późniejszy papież Jan Paweł II - kardynał Karol Wojtyła. Powodem przystanku w Rogoźnie było nawiedzenie grobu papieskiego nauczyciela - pochodzącego z Rogoźna ks. prof. Aleksego Klawka, który spoczywa na cmentarzu parafialnym. W roku 2007 przy grobie ks. Klawka odsłonięto tablicę upamiętniającą szczególną wizytę.

Od 1999 roku gmina miejsko-wiejska Rogoźno w wyniku zmian administracyjnych, wraz z sąsiednimi Obornikami i Ryczywołem, wchodzi w skład województwa wielkopolskiego i powołanego ponownie powiatu obornickiego. (źródło: rogozno.pl)