Miłosław

Historia Miłosławia sięga czasów starożytnych, o czym świadczą wydobyte na terenie miasta znaleziska archeologiczne. Miłosław był strategiczną osadą otoczoną pagórkami i mokradłami, a jej znaczenie potwierdza fakt utworzenia w niej parafii - przypuszczalnie już w XII w. Od drugiej połowy XIII w. osada należała do rodu Kotów herbu Doliwa, którzy przyjęli nazwisko Miłosławskich. Jednym z pierwszych jej dziedziców był Piotr Miłosławski, późniejszy kasztelan lądzki i poznański, który był świadkiem nadania Pyzdrom wsi Rataje. Fakt ten odnotowany został w dokumencie wydanym przez księcia Władysława Łokietka w 1314 r. Jest to pierwsza w historii pisana wzmianka o Miłosławiu.

W dokumencie z 1397 r. pojawia się postać tutejszego wójta Wacława, co świadczy o posiadaniu już przez Miłosław praw miejskich. Dokładna data ich nadania nie jest jednak znana. W 1458 r. miasto zobowiązano do wystawienia czterech zbrojnych na wyprawę malborską. Wobec piętnastu żołnierzy wysyłanych przez Wrześnię i dziesięciu z Nowego Miasta ówczesny Miłosław jawi się jako niewielkie miasteczko, które zresztą podupadło i powróciło do rangi wsi. W 1487 r. Wojciech Górski herbu Łodzia, kasztelan lądzki i starosta wschowski, zamienił posiadane dobra w Jarocinie na Miłosław i przeniósł tu swą siedzibę. W 1539 r., staraniem nowych właścicieli, Piotra i Macieja Górskich, nastąpiła relokacja miasta na prawie magdeburskim. Herb Górskich na tle bramy symbolizującej prawa miejskie stał się herbem miasta.

Na przełomie XVI i XVII w. miasto kilkakrotnie trawiły pożary. W 1572 r. wskutek pożaru zniszczone zostały 3/4 miejskiej zabudowy, natomiast w 1599 r. spłonęło niemal całe miasto. W obu pożarach ucierpiał też kościół, który za każdym razem został szybko odbudowany. W połowie XVI w., za sprawą Górskich, kościół parafialny przeszedł w ręce protestantów (luteran), a w 1607 r. w Miłosławiu miał miejsce synod luterański, na którym stworzono zręby organizacyjne protestantyzmu w Wielkopolsce. Miasto w okresie reformacji stanowiło ważny ośrodek dysydencki. Ok. 1620 r. nowy dziedzic, Łukasz Górski, ufundował nowy kościół, tym razem murowany, który został wybudowany jako zbór luterański. W 1629 r. Górski przekazał świątynię katolikom.

W XVII w. rozwój miasta hamowały powtarzające się epidemie „morowego powietrza” i częste zmiany właścicieli. Od drugiej połowy tego stulecia kolejno włodarzami miasta byli: Jan Leopold Opaliński, Mikołaj Mycieiski, ks. Walerian Suchorski, Władysław Radomicki herbu Kotwicz, Stanisław Grabski. Miłosław dotkliwie ucierpiał w czasie „potopu” szwedzkiego w drugiej połowie XVII w. W 1656 r. przez miasto przechodziły oddziały Stefana Czarnieckiego i Jerzego Lubomirskiego, do których dołączyła szlachta wielkopolska.
Zniszczenia dotknęły miasto także podczas wojny północnej na początku XVIII w., kiedy to zostało dwukrotnie spalone przez Szwedów. Wielkie pożary miały miejsce również w latach 1743 i 1746. W 1769 r. pod miastem starły się siły konfederatów barskich z forpocztami oddziału majora Jana Drewitza. Wojny i przemarsze wojsk - obok epidemii i pożarów - przyczyniły się upadku i wyludnienia miasta. Lepsze czasy nadeszły, kiedy w 1777 r. dobra miłosławskie kupił od Kajetana Grabskiego, stolnikowica bracławskiego, Maciej Nowina Mielżyński z Brudzewa, pułkownik wojsk koronnych, podkomorzy wschowski, starosta radziejowski i wałecki.

W wyniku przeprowadzonego w 1791r. podziału administracyjnego Miłosław znalazł się w obrębie nowo utworzonego powiatu średzkiego. W 1807 r. ziemie miłosławskie objęte zostały granicami Księstwa Warszawskiego, a po klęsce Napoleona w 1815 r. weszły w skład Wielkiego Księstwa Poznańskiego. W efekcie wprowadzonych przez Prusaków zmian administracyjnych utworzony został powiat wrzesiński, w którego granicach Miłosław pozostawał od 1818 r. aż po 1975 r.

Za życia Seweryna Mielżyńskiego (1804-1872) i Józefa Kościelskiego (1845-1911) - najwybitniejszych dziedziców Miłosławia - miasto było znaczącym ośrodkiem polskości w zaborze pruskim. Stąd wysyłano pomoc dla powstańców w okresie Powstania Listopadowego w latach 1830-1831, a także podczas Powstania Styczniowego w latach 1863-1865. Najdonioślejsze jednak w historii Miłosławia zdarzenia miały związek z Wiosną Ludów w 1848 r. W mieście znajdował się jeden z obozów powstańczych, a 30 kwietnia 1848 r. oddziały polskie pod dowództwem Ludwika Mierosławskiego i Feliksa Białoskórskiego stoczyły pod Miłosławiem zwycięską bitwę z wojskami pruskimi dowodzonymi przez gen. Blumena. Przy kościele parafialnym, w miejscu pochowania poległych powstańców z 1848 r., w 1853 r. odsłonięty został pomnik kosynierów miłosławskich (zburzony przez hitlerowców w 1939 r.).

Seweryn Józef Stanisław Gomo Mielżyński brał czynny udział w powstaniu listopadowym - jako uczestnik wyprawy gen. Dezyderego Chłapowskiego na Litwę awansował do stopnia rotmistrza i został odznaczony złotym krzyżem Virtuti Militari, a w 1831 r. był ranny w bitwie pod Szawlami. Po klęsce powstania do 1842 r. przebywał na emigracji w Europie Zachodniej, a po powrocie do swego majątku rozpoczął ożywioną działalność gospodarczą i kulturalną.

Józef Kościelski w latach 1865-1869 studiował prawo i nauki ekonomiczne na uniwersytetach w Heidelbergu i Berlinie, w 1881 r. został członkiem pruskiej Izby Panów, a w 1884 r. wybrano go na posła do parlamentu Rzeszy, gdzie został jednym z przywódców Koła Polskiego. Po złożeniu w 1894 r. mandatu poselskiego do Reichstagu J.Kościelski zajął się działalnością gospodarczą, społeczną i kulturalną. W latach 1895-1899 rozbudował pałac w Miłosławiu o symetryczne skrzydła frontowe i okazałą fasadę z czterokolumnowym portykiem jońskim. Jednocześnie podwyższono wieżę i zwieńczono elewację balustradą. Zabiegi te nadały budowli charakter monumentalnego pałacu w stylu neorenesansowym. W pałacu hrabia J.Kościelski zgromadził jedną z najświetniejszych w Wielkopolsce prywatnych bibliotek, która po I wojnie światowej liczyła ok. 20 tys. woluminów. Nie mniej cenne były też: zbiory sztuki orientalnej, kolekcje porcelany oraz galeria malarstwa, obejmująca liczne płótna goszczących w Miłosławiu Juliana Fałata i Leona Wyczółkowskiego. Największą sławą J.Kościelski okrył się jednak jako fundator pierwszego na ziemiach polskich pomnika Juliusza Słowackiego. Odsłonięcie pomnika, który stanął w parku miłosławskim, nastąpiło w 1899 r. Jako gość honorowy uczestniczył w tej uroczystości Henryk Sienkiewicz. J.Kościelski pełnił funkcję prezesa Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich na Rzeszę Niemiecką, a także brał udział w pracach Towarzystwa Sztuk Pięknych we Lwowie. Wspomagał materialnie studiującą młodzież polską oraz wspierał młodych pisarzy i poetów, w tym Jana Kasprowicza.

Spadkobiercą Józefa KościeIskiego był jego jedyny syn Władysław August Kościelski (1886-1933), bibliofil, mecenas sztuki i poeta. Władysław studiował literaturę i sztukę w Monachium, gdzie podczas I wojny światowej wydawał dzieła literatury polskiej w przekładach na język niemiecki. W 1919 r. założył Instytut Wydawniczy "Biblioteka Polska", którego nakładem ukazywały się arcydzieła literatury powszechnej i polskiej. Działalność wydawniczą po śmierci Władysława Kościelskiego kontynuowała jego żona Monika (1896-1959), w młodości aktorka scen warszawskich. Hrabina M.Kościelska była ostatnią dziedziczką dóbr miłosławskich. Na mocy jej zapisu testamentowego w 1961 r. w Genewie utworzona została Fundacja im. KościeIskich. Fundacja wspiera młodych literatów w kraju i za granicą. Nagroda im. Kościelskich ma prestiżowy charakter i jest najdłużej istniejącą w powojennym życiu kulturalnym polską nagrodą literacką. Wśród jej laureatów znaleźli się m.in.: Sławomir Mrożek, Zbigniew Herbert, Gustaw Herling-Grudziński, Kazimierz Orłoś, Stefan Chwin, Adam Michnik, Wisława Szymborska i Olga Tokarczuk.

Za okupacji hitlerowskiej w Miłosławiu nastąpiły liczne aresztowania i wysiedlenia do Generalnego Gubernatorstwa. W wyniku represji zginęło wielu mieszkańców Miłosławia (ich liczba w 1946 r. spadła do 2311). 22 stycznia 1945 r. miasto zajęły wojska radzieckie. Wycofujące się wojska niemieckie podpaliły i częściowo wysadziły w powietrze pałac miłosławski, który odbudowano dopiero w latach 1963-1969, adaptując go dla potrzeb szkoły. 1 września 1969 r. została w nim otwarta Szkoła Podstawowa im. Wiosny Ludów. Obecnie pałac jest siedzibą Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego.

W okresie okupacji władze hitlerowskie nakazały rozbiórkę pomnika Słowackiego. Zdemontowane popiersie poety, przechowane w piwnicy spichlerza w Bugaju, w 1952 r. wróciło na swoje miejsce. W 1984 r. - w 85. rocznicę ufundowania pomnika - dokonano jego ponownego odsłonięcia, a scenariusz uroczystości nawiązywał do wydarzeń z 1899 r. Podobny przebieg miała ceremonia odsłonięcia odrestaurowanego pomnika zorganizowana z okazji 150-lecia Wiosny Ludów w 1998 r. Obie uroczystości zgromadziły w Miłosławiu wiele osobistości świata artystycznego i literackiego.

W 2002 r. zespołowi pałacowo-parkowemu w Miłosławiu nadano imię Rodziny Kościelskich, a 12 października tego roku miasto stało się kulturalną stolicą polskiej prowincji. Wówczas bowiem po raz pierwszy w dawnym majątku rodziny fundatorów zorganizowana została uroczystość wręczenia literackiej nagrody im. Kościelskich - jej laureatką w 2002 r. została Olga Stanisławska. Odtąd co 3 lata Miłosław jest miejscem uroczystości związanych z wręczaniem tej prestiżowej nagrody. W 2005 r. odebrał ją tutaj Jacek Dehnel. (źródło: miloslaw.info.pl)