Damasławek

Gmina Damasławek położona jest w północnej części województwa wielkopolskiego. W latach 1975-1998 gmina należała do województwa pilskiego. Znajduje się we wschodniej części powiatu wągrowieckiego. Graniczy od północy z gminami Wapno i Gołańcz, od wschodu z gminą Żnin (województwo kujawsko-pomorskie), od południa z gminą Janowiec Wielkopolski (województwo kujawsko-pomorskie) a od zachodu z gminami Mieścisko i Wągrowiec.

Gmina Damasławek jest piątą co do wielkości gminą powiatu i jedną z 226 gmin województwa. Zajmuje powierzchnię 105 km2 (10.454 ha) co stanowi 10,09 proc. powierzchni powiatu i 0,35 proc. powierzchni województwa. Bardzo mała powierzchnia lasów i duży obszar użytków rolnych (stanowią one 91,4% powierzchni gminy) sprawiają, że gmina ma charakter typowo rolniczy.

Gmina Damasławek leży w historycznym regionie Pałuki. Termin Pałuki wywodzi się prawdopodobnie od wyrazu łuk, łęk, łęg, oznaczającego trawiastą nizinę pomiędzy gruntami ornymi, lub od łukowatego kształtu niewielkich, ale wszechobecnych w tym rejonie wzniesień. Pojawiła się ona po raz pierwszy w źródłach w XIV wieku – u Janka z Czarnkowa, a niedługo później i u Jana Długosza – jako terra Palucacensis. Od nazwy ziemi pochodzi również nazwa rodu szlacheckiego Pałuków. Pałuki utożsamia się z przedrozbiorowym powiatem kcyńskim (częścią województwa kaliskiego, a od 1768 r. gnieźnieńskiego).

Na terenie gminy można znaleźć liczne ślady najstarszego osadnictwa i odrębności kulturowej. Najstarsze z nich sięgają IV-V wieku p.n.e. Te znaleziska świadczą o sięgających tutaj silnych wpływach kultury łużyckiej. Cmentarzyska, skarby, odsłonięte osady świadczą o zamieszkiwaniu tych miejsc przez ludność osiadłą, o wysokim poziomie kultury materialnej. Najbardziej bogate grodzisko z tego okresu odkryte zostało w Smuszewie. W czasie prac archeologicznych odsłonięto fragmenty drewnianych domów, wałów obronnych, ulic oraz znaleziono duże ilości ceramiki, kości, wyrobów ze szkła, żelaza, brązu, kamienia, drewna, złota i bursztynu. W pobliżu Smuszewa zachowane zostały również ślady wczesnośredniowiecznej osady otwartej. Prawdopodobnie w tym miejscu mieściła się główna siedziba rodu Pałuków.

Początki samego Damasławka sięgają XIII wieku. Tradycja łączy powstanie wsi z rycerzem zwanym Domasławem. W XIV wieku właścicielami Damasławka byli Damasławscy herbu Nałęcz. Również pozostałe wsie na terenie gminy Damasławek posiadają średniowieczne korzenie. W zapiskach historycznych z XIII w. wymieniane są: Dąbrowa, Kozielsko, Niemczyn, Mokronosy i Starężyn. W XV wieku założono wieś Stępuchowo (w niektórych zapiskach nazywaną ją miastem). W 1610 r. król Władysław IV nadał włości Damasławka zakonowi cystersów z Wągrowca, a w 1620 r. Właścicielami Damasławka oraz pobliskiego Stareżyna byli Starscy.

Damasławek oraz wsie obecnej gminy Damasławek nie tworzyły w przeszłości wspólnego klucza majątków ziemskich, jako niewielkie posiadłości należały do różnych, często zmieniających się właścicieli. Stan ten nie uległ zmianie również po przyłączeniu tego regionu w 1793 r. do Prus. Ostatnimi dziedzicami Damasławka byli: Retz oraz Mengel. W 1910 r. posiadłości te zostały rozparcelowane.

Przed II wojną światową Damasławek był uznany za wieś przykładową. Znajdowało się tu boisko sportowe. Pobudowano wszystkie obecnie istniejące główne drogi. Działał chór, towarzystwo gimnastyczne Sokół i przeróżne organizacje młodzieżowe. (źródło: gminadamaslawek.pl)