Jezioro Gopło – historyczne Morze Polaków

Jezioro Gopło zwane w średniowieczu „Mare Polonorum” to największe jezioro na Pojezierzu Gnieźnieńskim i w województwie kujawsko-pomorskim, a dziesiąte co do wielkości jezioro w Polsce. Jan Długosz nazywał jezioro Morzem Polaków, bo tak było ogromne. Akwen ten pojawiał się nawet w dziełach literackich naszych wielkich poetów i pisarzy, m.in. Juliusza Słowackiego (Balladyna) czy Józefa Ignacego Kraszewskiego (Stara Baśń). Z terenami tymi związane są legendy nawiązujące do początków polskiej państwowości, bowiem nad Gopłem urodził się Piast Kołodziej, protoplasta rodu Piastów.

Od średniowiecza powierzchnia tego akwenu zmniejszyła się trzykrotne, ale dziś i tak robi wrażenie. W czasach jeszcze odleglejszych (prehistorycznych) jezioro leżało na szlaku bursztynowym wiodącym z Cesarstwa Rzymskiego nad Bałtyk. Najstarsze ślady osadnictwa ludzkiego pochodzą z neolitu (ok. 3900-1800 p.n.e.), ok. 500 r. p.n.e. na obecnym Płw. Rzepowskim istniał już gród. W IX w. tereny wokół jeziora zamieszkiwało plemię Goplan, których głównym grodem była osada w Mietlicy, położona na wschodnim brzegu.

Gopło jest płytkim jeziorem rynnowym, pochodzenia polodowcowego, położone w tzw. rynnie goplańskiej, przez które przepływa rzeka Noteć. Średnia powierzchnia zwierciadła wody na wysokości 77 m n.p.m. wynosi 2154 ha (w tym 25,5 ha przypada na 11 wysp), maksymalna głębokość w okolicach miejscowości Przewóz wynosi 16,6 m (średnia 3,6 m), długość 25 km, maksymalna szerokość 2,5 km.

Jezioro odznacza się urozmaiconą linią brzegową o długości ok. 91 km, kryjącą liczne malownicze zatoki, wyspy i półwyspy. Nadgoplańska kraina jest malowniczym i inspirującym miejscem ze względu na wyjątkowe w skali Polski walory przyrodnicze, historyczne, kulturowe i krajobrazowe a przede wszystkim na fakt, że Gopło to ważne siedlisko blisko 200 gatunków ptaków wodnych, błotnych i przelotnych (w tym 146 gatunków lęgowych). Jezioro oraz otaczające tereny objęto ochroną w postaci Parku Krajobrazowego Nadgoplański Park Tysiąclecia, który ponadto stanowi obszar Natury 2000 pod nazwą „Ostoja Nadgoplańska”. Symbolem parku jest gęgawa, ale zobaczymy również unikalne gatunki ptaków takich jak: orzeł bielik, żuraw, czapla siwa, kormoran, bocian czarny, oraz w okresie jesienno-zimowym wielotysięczne stada gęsi zbożowych.

Wokół jeziora występują liczne gatunki ssaków, a łąki i środowisko wodne zamieszkuje 11 gatunków płazów. Jezioro Gopło to prawdziwy raj dla rybaków i wędkarzy, zamieszkuje tutaj 25 gatunków ryb, z których najczęściej poławiane są: leszcz, płoć, sandacz, karaś, węgorz, karp i tołpyga. Prawdziwym rarytasem jest jednak największa słodkowodna ryba Europy, czyli sum europejski. Podobno niektóre okazy osiągają spore rozmiary…

Jezioro i mieszkańcy Kruszwicy stworzyli doskonałe warunki do czynnego wypoczynku oraz uprawiania sportów wodnych. W miejscowości prężnie działa Klub Wioślarski „Gopło” i Klub Żeglarski „Popiel”. Tor regatowy na jeziorze ma długość 2000 m i umożliwia jednoczesny start 6 osad. Rozgrywa się tu wiele zawodów wioślarskich m. in. Akademickie Mistrzostwa Europy, Mistrzostwa Polski Juniorów, a także żeglarskich, np. o „Puchar Polski w klasie Omega”.

W 2019 r. pod grodziskiem we wsi Mietlica, jezioro Gopło odsłoniło drewniane konstrukcje sprzed tysiąca lat. Niezwykłe odkrycie archeologiczne dokonało się dzięki niskiemu poziomowi wody w akwenie. Przez lata znalezisko skrywał dużo wyższy stan wody od obecnego. Konstrukcja (drewniane pale, palisada z wyciosanych desek i rynna kłodowa) ma kilkadziesiąt metrów długości. Zdaniem archeologów, którzy dokonali odkrycia może pochodzić z okresu funkcjonowania wczesnośredniowiecznego grodziska w Mietlicy (IX-XII wiek). Można przypuszczać, że był to most lub port działający na potrzeby grodu.

Ciekawostki

Miłośnikom przyrody polecamy zwiedzanie Muzeum Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia (ul. Wodna 9). Jezioro Gopło jest jedną z największych atrakcji przyrodniczych Kujaw. Z przystani pod Mysią Wieżą w sezonie turystycznym odbywają się rejsy po jeziorze i Kanale Ślesińskim na pokładzie statku „Rusałka”.

DAMIAN RYBAK
Fot. D. Rybak