Wylatowo – jedyna drewniana świątynia o architekturze bazylikowej

Kiedy wymieniamy najpiękniejsze świątynie w naszym kraju – często w odpowiedzi pojawiają się katedry, bazyliki, kolegiaty, kapiące złotem i przepychem kościoły barokowe oraz owiane tajemnicą średniowiecznych wieków świątynie romańskie i gotyckie. Coraz częściej wśród najpiękniejszych polskich świątyń wymieniane są drewniane kościoły. Oczywiście nic w tym dziwnego, gdyż zachwycają one pięknymi zdobieniami, rzeźbami i malowidłami wykonanymi przez dawnym mistrzów, urzekają nas swoimi monumentalnymi bryłami, oraz zapierającymi dech w piersiach wystrojem wnętrz. Tak jest też w Wylatowie - jedynej drewnianej świątyni o architekturze bazylikowej na Pojezierzu Gnieźnieńskim.

Przykłady sakralnej architektury drewnianej na Pojezierzu Gnieźnieńskim są naprawdę wyjątkowe. Wymienię tylko kilka z Wielkopolski, Pałuk i Kujaw: Łubowo, kościoły na szlaku wokół Puszczy Zielonka, Gąsawa, Tarnowo Pałuckie, Pieranie, Rechta, Kościeszki i wiele innych. Położone są w urokliwych zakątkach, często w maleńkich miejscowościach, niepozorne na zewnątrz oraz wydawać by się mogło tak nietrwałe (bo łatwopalne), jednak mają w sobie niezwykłą magię i ducha chrześcijaństwa. Tym razem zapraszam do świątyni jedynej w swoim rodzaju na Pojezierzu Gnieźnieńskim, do miejscowości, która bardziej znana jest z UFO niż drewnianego kościoła – zapraszam do Wylatowa

Wylatowo – spora wieś, piąta co do wielkości w gminie Mogilno (ok. 650 mieszkańców), przy DK nr 15 na północnym krańcu polodowcowego Jeziora Szydłowskiego, zwanego czasem Wylatowskim. W dawnych czasach miejscowość znana jako Wielatowo, a wzmiankowana już w 1147 r. jako własność kanoników regularnych z Trzemeszna (aż do 1772 r.). W 1368 r. (inne źródła 1388 r.) Wylatowo otrzymało prawa miejskie z rąk króla Kazimierza Wielkiego, na prawie średzkim. Brak rozwoju miejscowości doprowadził do utraty praw miejskich w 1871 r. Pamiątką miejskiej przeszłości jest czworoboczny rynek w centralnej części, wokół którego stoją domy kalenicowe.

Najcenniejszym zabytkiem jest drewniany kościół pw. św. Piotra i Pawła z 1761 r., ufundowany przez Michała Kosmowskiego, opata klasztoru w Trzemesznie (konsekrowany w 1793 r.). Świątynia jest trójnawowym, orientowanym kościołem drewnianym (układ bazylikowy jest rzadkością dla drewnianych świątyń Kujaw i Wielkopolski), na oryginalnych fundamentach z kamienia polnego. Zbudowano go w stylu barokowym, w konstrukcji zrębowej, z dwiema wieżami i przykryto dachówką ceramiczną (karpiówką, podwójnie kładzioną na zaprawę wapienną). Prezbiterium równe szerokości nawy głównej tworzy korpus główny świątyni przykryty konstrukcją słupową, zamknięte jest trójbocznie z boczną zakrystią od północy. W fasadzie zachodniej, zwieńczonej pośrodku trójkątnym szczytem znajduje się portal wejścia głównego do świątyni (drugie wejście boczne jest od południa). Fronton flankują dwie wieże zwieńczone barokowymi hełmami blaszanymi z latarniami. Nawę główną i prezbiterium przykrywa dach dwuspadowy jednokalenicowy, natomiast osobne dachy pulpitowe znajdują się nad nawami bocznymi i kaplicami.

Wewnątrz parafialnego kościoła warto zwrócić uwagę na bardzo cenne wyposażenie (późnogotyckie, rokokowe i barokowe), w szczególności: trzy ołtarze wykonane w 1691 r. przez poznańskiego snycerza Grzegorza Karwackiego, późnobarokową Grupę Ukrzyżowania z Matką Boską Bolesną i św. Janem Ewangelistą, ołtarze barokowo-klasycystyczne z końca XVIII wieku w bocznych kaplicach (św. Walentego i św. Onufrego), bogato zdobioną ambonę rokokową z podwieszaną czaszą typu kielichowego, rokokową chrzcielnicę z ornamentami w kolorze szarego błękitu i złoceniami, granitową kropielnicę z XV w. w całości wydrążoną w jednym kamieniu (w bocznej kruchcie), relikwiarze (m.in. trumienka późnobarokowa), obrazy, feretrony (świeżo wrócił z prac konserwatorskich jeden z wizerunkiem św. Rozalii i św. Barbary) oraz zabytkowe szaty liturgiczne (ornaty).

Zachodnia empora chóru muzycznego wsparta na konstrukcji kruchty posiada klasycystyczny prospekt organowy z 1 poł. XIX wieku. Do rejestru zabytków wpisanych jest 60 elementów ruchowych wyposażenia, do najstarszych i najcenniejszych należą dwie późnogotyckie rzeźby – Chrystusa Zmartwychwstałego (z końca XV w.) i Chrystusa Frasobliwego (z początku XVI w., który ma w prawej stopie wkomponowany kamień z Grobu Pańskiego w Jerozolimie). Siedem lat temu (w 2014 r.) abp Wojciech Polak prymas Polski poświęcił trzy dzwony i odrestaurowany ołtarz główny, wtedy też sprowadzono do świątyni relikwie św. Jana Pawła II.

Drewniana świątynia w Wylatowie jest wybitnym przykładem architektury drewnianej, prawdopodobnie jest świątynią bliźniaczą z kościołem w Zakrzewie. Od prawie 20 lat prowadzone są prace konserwatorskie przy architekturze i zabytkowym wyposażeniu kościoła, aby zachować dla przyszłych pokoleń świadectwo historii polskiego ciesielstwa na Pojezierzu Gnieźnieńskim. Mieszkańcy miejscowości, z księdzem proboszczem na czele chcą odtworzyć historyczne układy konstrukcyjne i przywrócić dawną świetność tego zabytku.

Na przykościelnym cmentarzu stoi kamienna figura NMP Niepokalanie Poczętej z 1879 r. (znajduje się tam inskrypcja: „Wystawił Proboszcz Tutejszy Xiądz Ludwik Zajęcki 1879 Prosi o Zdrowaś Marya”). Przy świątyni, od południowej strony zobaczymy kamienny obelisk ku pamięci O. Honoriusza Stanisława Kowalczyka – dominikanina, duszpasterza akademickiego, który zginął w czasie stanu wojennego. Natomiast w bliskości fasady zachodniej, na pniu drzewa, umieszczono kapliczkę Chrystusa Miłosiernego.

Obiekt dla zwiedzających dostępny jest głównie z zewnątrz, zachęcam wcześniej umówić się z księdzem proboszczem, któremu pragnę serdecznie podziękować za możliwość zrobienia zdjęć wnętrza świątyni. Zachęcam również do uczestnictwa w Mszy świętej i zwiedzania przed nabożeństwami (poniedziałek – godzina 8:00, wtorek - sobota – godzina 18:00 [zimą 17:00], niedziela - godz. 8:00, 10:00, 11:15). W parafii obchodzony jest drugi odpust ku czci św. Walentego - 14 lutego.

Ciekawostka

Miejscowość jest znana w całej Polsce od 2000 r. z tajemniczych piktogramów (formy geometryczne wykonane z geodezyjną wręcz dokładnością), które zaczęły się pojawiać na okolicznych polach w zbożu, jako świadectwo na istnienie pozaziemskiej cywilizacji. Czy rzeczywiście była to próba nawiązania kontaktu z Ziemianami? Mieszkańcy Wylatowa i polscy badacze UFO wielokrotnie zaobserwowali tajemnicze świetliste kule. Tym tajemniczym zjawiskom tworzenia piktogramów i kręgów zbożowych towarzyszyły rozładowania baterii i akumulatorów, anomalie magnetyczne powodujące odchylenie igły kompasu o 10-12°. W średniowieczu takie formy geometryczne przypisywano działaniom diabła, a dzisiaj jak to wytłumaczymy…?

DAMIAN RYBAK
Fot. D. Rybak