Tajemniczy kamień i drewniany kościół w Kościeszkach

Kościeszki to urokliwa wieś wchodząca w skład gminy Jeziora Wielkie, zamieszkuje ją ok. 330 mieszkańców. Miejscowość położona na zachodnim brzegu Gopła, ok. 13 km na południe od Kruszwicy i 14 km na południowy-wschód od Strzelna, w obrębie Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia. Na terenie zabudowań parafialnych, w pobliżu budynku plebanii znajduje się kamień z romańskim rytem.

Według danych Narodowego Instytutu Dziedzictwa (z 2019 r.) w całej Polsce do rejestru zabytków wpisanych jest ponad 65 tysięcy budynków drewnianych, z czego 2785 stanowią obiekty sakralne (kościoły i sale modlitewne, dzwonnice, kaplice oraz kostnice). Najliczniejsze są oczywiście świątynie i miejsca modlitw (1729) – katolickich, cerkwi, zborów, unickich, meczetów, staroobrzędowców i molenn (domów modlitw bezpopowców).

W województwie kujawsko-pomorskim znajdują się 64 zabytkowe, drewniane kościoły, m.in. w powiecie mogileńskim – 6, żnińskim – 5, inowrocławskim – 4. Tym razem zapraszamy w okolice historycznego Jeziora Gopło – do Kościeszek, w powiecie mogileńskim.

Kościeszki

Kościeszki to urokliwa wieś wchodząca w skład gminy Jeziora Wielkie, zamieszkuje ją ok. 330 mieszkańców. Miejscowość położona na zachodnim brzegu Gopła, ok. 13 km na południe od Kruszwicy i 14 km na południowy-wschód od Strzelna, w obrębie Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia. Pomimo, że miejscowość leży na uboczu głównych dróg, może jednak poszczycić się ciekawym zabytkiem, który już z daleka wita swoją charakterystyczną sylwetką przybyłych gości. Mowa tu o drewnianym kościele pw. św. Anny z 1766 r.

Historia wsi i parafii sięga XIII w. (wzmianki z 1271 r., z treści testamentu komesa Lękomira – właściciela dóbr ziemskich Lachmirowice), kiedy istniał tu kościół pw. św. Piotra i św. Pawła. W XV w. wieś nazywała się „Kościeszyce”, od właścicieli majątku – rodu Kościeszów.

Obecna świątynia została ufundowana przez wojskiego radziejowskiego Franciszka Wysockiego, staraniem proboszcza Floriana Ostromęckiego. Kościół jest orientowany, wzniesiony w stylu barokowym, o drewnianej konstrukcji zrębowej oszalowanej deskami, na kamiennej podmurówce, trójnawowy w układzie pseudobazylikowym (podzielony na trzy nawy przez dwa rzędy słupów z arkadami). Prezbiterium nie wyodrębnione z nawy głównej, zamknięte trójbocznie z boczną zakrystią. Kościół był kilkakrotnie odnawiany w 1835, 1863 i 1934 r. W latach 1955-1957 dobudowano kruchtę i kaplicę z boku nawy na podstawie odkrytych fundamentów. Dach dwuspadowy kryty jest gontem, posiada sześcioboczną wieżyczkę na sygnaturkę zwieńczoną blaszanym hełmem baniastym z latarnią zrekonstruowaną w latach 1977-1978.

Gdy wchodzimy do kościoła urzeka nas już w kruchcie krucyfiks ludowego rzeźbiarza Józefa Glanca (1837-1930), urodzonego w Rzadkwinie, nazywanego na Kujawach „Mistrzem od Krzyży” (oprócz okolicznych świątyń, kilka jego dzieł znajduje się w prywatnych kolekcjach). Wnętrze bogate jest w liczne rzeźby gotyckie, barokowe i rokokowe. Na uwagę zasługuje przede wszystkim ołtarz główny z 1770 r. oraz rzeźbiona figurka patronki kościoła (ok. 1500 r.) - św. Anna z Dzieciątkiem (po bokach rzeźby Aarona i prorokini Anny, oraz aniołki). W bocznych ołtarzach umieszczono współczesne kopie Matki Bożej Częstochowskiej i Chrystusa Miłosiernego. Z wcześniejszego kościoła przetrwały późnogotyckie rzeźby: Matka Boska Bolesna (obecnie Muzeum Archidiecezjalne w Gnieźnie) i Chrystus Ukrzyżowany (początek XVI w.). Warto również zauważyć późnobarokowe rzeźby Chrystusa Zmartwychwstałego i św. Jana Chrzciciela (XVIII w.) zdobiące chrzcielnicę z XX w., rokokową ambonę, oraz obraz w pozłacanej ramie przedstawiający Ostatnią Wieczerzę.

Wewnątrz świątyni warto zwrócić uwagę na jeszcze kilka młodszych zabytków: dwie pamiątkowe tablice zawierające nazwiska osób poległych w I wojnie światowej (1914-1918) oraz ku pamięci walczących o niepodległość Polski (1918-1921); natomiast nawę główną zdobią przykuwające wzrok malowidła, które powstały zapewne na tysięczną rocznicę Chrztu Polski, o czym świadczą dwa malowidła w bezpośredniej bliskości chóru (z datami 966 i 1966).

Po lewej stronie głównego wejścia do świątyni znajduje się wieża-dzwonnica, wykonana z drewna w XX wieku (niestety oryginalne gotyckie dzwony ukradli hitlerowcy w czasie II wojny światowej). W obejściu świątyni znajdują się dwie figury: Matki Bożej Niepokalanie Poczętej oraz Serca Jezusowego - umieszczone na niewysokich, murowanych postumentach. Za świątynią, od strony prezbiterium postawiony jest wysoki drewniany krzyż (mniejszy zawisł na ścianie prezbiterium).

Tajemniczy kamień

Na terenie zabudowań parafialnych, w pobliżu budynku plebanii znajduje się kamień z romańskim rytem, pochodzący z ok. X w. Być może jest to „symbol solarny” lub krzyż konsekracyjny poprzedniej, średniowiecznej świątyni. A może przypadkowo go tutaj zgubiono, podczas transportu wodnego Gopłem?

Na cmentarzu przykościelnym znajdują się groby osób szczególnie zasłużonych dla historii wsi i Kujaw: Juliana Reichsteina – dowódcy oddziału i uczestnika powstania styczniowego (zm. 3.07.1900 r.), Ferdynanda Amrogowicza (1844-1902), Emilii Zakrzewskiej z Mirosławic (1877-1917), płk Stanisława Wyskota-Zakrzewskiego (1902-1986).

DAMIAN RYBAK
Fot. D. Rybak