Świątynia na wzgórzu w Tulcach

Tulce to miejscowość położona w dolinie rzeki Kopla (prawy dopływ Warty), w województwie wielkopolskim, wchodząca w skład powiatu poznańskiego (oddalona 14 km na południowy wschód od Poznania) oraz gminy Kleszczewo (ok. 7,5 km na zachód). Tulce są największą pod względem liczby mieszkańców wsią w gminie, liczącą 2961 osób (dane z 2018 r.), i liczba ta stale rośnie.

W latach 1995-2015 liczba mieszkańców zwiększyła się trzykrotnie (z 960 na 2779). Miejscowość obecnie zajmuje powierzchnię 9,38  km2, a na jej znaczny rozwój wpływa przede wszystkim bliskie sąsiedztwo stolicy Wielkopolski.

Jeden z najstarszych w Wielkopolsce kościołów ceglanych

Na wzgórzu, pośrodku wsi Tulce znajduje się murowany, późnoromański kościół pw. Narodzenia NMP, zaliczany do najstarszych w Wielkopolsce kościołów ceglanych. Orientowaną, jednonawową świątynię wzniesiono w połowie XIII w. na planie zbliżonym do kwadratu w układzie wendyjskim i gotyckim, z wyodrębnionym prezbiterium zamkniętym prosto i dobudówki po stronie zachodniej, gdzie być może znajdowała się empora (prawdopodobnie w miejscu drewnianej świątyni z XI w.). W późniejszym, średniowiecznym okresie kościół wzmocniono masywnymi, uskokowymi szkarpami. Kościół gruntownie przebudowano na przełomie XV i XVI stulecia, dzięki badaniom architektonicznym wyodrębniono w sumie pięć faz budowlanych świątyni.

Do największych przekształceń doszło w 1784 r. Rozebrano wówczas częściowo romańskie mury, wydłużając nawę w kierunku zachodnim, dobudowano drewnianą wieżę nad nową częścią korpusu (hełm wieży zakończono wieloboczną, ażurową latarnią zwieńczoną kulą z krzyżem), założono nowe stropy i przekształcono otwory okienne i drzwiowe. Na początku XX w. do prezbiterium od północy dobudowano zakrystię na planie kwadratu, a do nawy – kruchtę.

Mimo licznych przekształceń zachowała się oryginalna bryła oraz struktura świątyni. Z pierwotnej, romańskiej świątyni zachowały się niektóre elementy: w ścianie południowej zamknięty półkoliście portal w formie łuku namiotowego, środkowe okno w elewacji północnej (na wschodniej ścianie prezbiterium okno zamurowano pozostawiając blendę, natomiast w południowej elewacji pozostał tylko przemurowany ślad po otworze okiennym), oraz fragmenty muru o wątku wendyjskim. Zgodnie z logiką budowlaną możemy przypuszczać, że dzisiejsze okna powstały przez rozkucie i powiększenie pierwotnych otworów okiennych. Nie ma jednak jednoznacznych dowodów na obecność romańskich okien po bokach.

Sanktuarium Maryjne

Najcenniejszym zabytkiem sanktuarium w Tulcach (jednym z dziesięciu sanktuariów maryjnych, znajdujących się na terenie archidiecezji poznańskiej) jest umieszczona w ołtarzu głównym późnogotycka figura Matki Bożej z Dzieciątkiem z 1500 r. Polichromowana rzeźba (ufundowana przez arcybiskupa poznańskiego Uriela Górkę) wykonana jest z drewna lipowego, przedstawia Maryję stojącą na kuli ziemskiej, trzymającą w prawej ręce Jezusa, natomiast w lewej berło. W 1979 r. uważana za cudowną została koronowana papieskimi koronami przez metropolitę poznańskiego abp Jerzego Stroba. W świątyni należy zwrócić również uwagę na późnogotycką kropielnicę z piaskowca w kruchcie (typu kielichowego), dwa ołtarze boczne – św. Izydora i Matki Bożej Pocieszenia, ponad dwumetrowy krucyfiks z XVII/XVIII w., oraz wczesnobarokową rzeźbę Chrystusa Ecce Homo w cierniowej koronie z połowy XVII w.

W kościele warto także zobaczyć wykonaną z szarego marmuru renesansową płytę nagrobną Leonarda Modrzewskiego (zm. 1594 r.) z płaskorzeźbioną stojącą postacią rycerza, napisem oraz herbami Grzymała, Korzbok, Jastrzębiec i Nałęcz. Kamienną płytę wmurowano w północną ścianę prezbiterium.

Ciekawostki

Przez Tulce przebiegała linia wąskotorowej Średzkiej Kolei Powiatowej, łącząca pierwotnie Poznań ze Środą Wielkopolską (1902–1976), znajdowała się tam również stacja kolejowa. Na dzień dzisiejszy z linii kolejowej zachowały się szczątkowe fragmenty.

W Tulcach urodził się Leon Barciszewski (ur. 1883, zm. 1939) – polski działacz samorządowy, był pierwszym konsulem polskim w Essen (1920-1925), prezydent Gniezna (1925-1932) i Bydgoszczy (1932-1939), członek sejmiku wojewódzkiego w Poznaniu w 1927 r. Odznaczony orderem „Polonia Restituta”, Złotym Krzyżem Zasługi, oraz został Kawalerem Legii Honorowej.

W miejscowości tej warto zobaczyć oprócz kościoła piętrowy pałac o cechach barokowych, z szerokim ryzalitem od czoła, nakryty mansardowym dachem. Pałac został wybudowany przez hrabiego Alfreda von Radolin w 1920 r. Ostatnim właścicielem był Otto Sarrazin, który opuścił rezydencję pod koniec II wojny światowej. Obecnym właścicielem pałacu, jest spółka Skarbu Państwa Poznańska Hodowla Roślin sp. z o.o. W skład kompleksu pałacowego wchodzi również park o powierzchni 2,75 ha, oraz przylegające zabudowania folwarczne.

DAMIAN RYBAK
Fot. D. Rybak