Smogulecki kościół zwany Wawelem Północy

Smogulec to mała miejscowość w gminie Gołańcz w powiecie wągrowieckim, która w swojej długiej historii, sięgającej XI wieku, była miastem, dzisiaj jest wsią. Jest to jedna z najstarszych miejscowości regionu Pałuk, który w tym miejscu  sąsiaduje z innym regionem Polski - Krajną.  To tu zaledwie kilka kilometrów dalej płynie rzeka Noteć, która przepływa przez miasta Pojezierza Gnieźnieńskiego. Najważniejsze, w tym miejscu na wzgórzu nad doliną Kcynianki dumnie stoi kościół pod wezwaniem św. Katarzyny i błogosławionej Marii Karłowskiej.

Początki parafii na tych ziemiach to kościół drewniany, który spłonął w pożarze miasta w 1613 roku. Obecną świątynie w stylu renesansowym wzniesiono w latach 1617 – 1619 z fundacji Jana Wierzbięty Smoguleckiego. W roku 1642 kościół został konsekrowany przez biskupa Jana Madalińskiego a w końcu XIX wieku przebudowany.

Zwany jest Wawelem Północy

Dlaczego jest tak nazywany? Już wyjaśniamy, okres XIX wieku to czas licznych zmian w formie kościoła. W latach 1876-79 z inicjatywy ówczesnego właściciela Smogulca Bohdana Hutten-Czapskiego dobudowano kaplicę w stylu neorenesansowym wg projektu Zygmunta Gorgolewskiego. Wzorowana była na krakowskiej kaplicy zygmuntowskiej.

W jej podziemiach urządzono kryptę grobową rodziny Hutten-Czapskich. Po bokach znajdują się sarkofagi rodziców fundatora: Józefa Napoleona Czapskiego oraz Eleonory z Mielżyńskich Czapskiej. Płyta nagrobna Bohdana znajduje się w posadzce przed ołtarzem z białego marmuru. Do dekoracji wnętrza użyto barwnych marmurów, stiuków i złoceń. W latach 1899-1901 podwyższono wieżę kościoła, którą zwieńczono neobarokowym hełmem, wzorując ją na wieży srebrnych dzwonów z katedry wawelskiej.

Na uwagę zasługują dwa późno renesansowe portale z piaskowca. Pierwszy znajduje się na wejściu do świątyni w wieży od północy z bogatym bramowaniem z wolut i ornamentów okuciowych. Drugi natomiast w bocznej części prowadzącej do zakrystii. Warto w tym miejscu również spojrzeć na chór muzyczny, który podparty jest czterema kolumnami wykutymi w piaskowcu w roku 1618. 

Ołtarz z XVII wieku

Centralną część kościoła stanowi ołtarz, który w Smogulcu pochodzi z 1620 roku. Wewnątrz znajduje się wizerunek patronki kościoła św. Katarzyny, który datowany jest na XVII wiek. Po bokach rzeźby świętych  Kazimierza, Jana Chrzciciela, Małgorzaty i Katarzyny. Na uwagę zasługują polichromie na sklepieniu oraz witraże wykonane w latach 1920 – 1922 według projektu  Juliusza Makarewicza z Krakowa.

Błogosławiona Maria Karłowska

Swój wkład, zwłaszcza w duchowy wymiar Smogulca i okolic, ma także błogosławiona Maria Karłowska, która przyszła na świat w roku 1865 w pobliskiej wsi Słupówka (dziś Karłowo w powiecie szubińskim). Ochrzczona zaś została 8 października roku 1865 w kościele parafialnym w Smogulcu. Nadano jej imiona Maria Leonarda Rozalia.

Głęboką pobożność odziedziczyła po matce, po ojcu zaś - miłosierdzie dla ubogich. Błogosławiona Maria Karłowska jest założycielką zgromadzenia sióstr Pasterek.

Szczególną misją sióstr w Kościele jest: „Szukać i zbawiać to, co zginęło” (Łk 19,10) przez pracę wychowawczą podejmowaną dla dziewcząt moralnie słabych, zagrożonych niedostosowaniem społecznym, w placówkach opiekuńczo-wychowawczych prowadzonych przez zgromadzenie.
Maria Karłowska została ogłoszona błogosławioną 6 czerwca 1997 roku w uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa pod Wielką Krokwią w Zakopanem. Jej wyniesienia na ołtarze dokonał św. Jan Paweł II.

Smogulec oprócz kościoła posiada jeszcze jeden bardzo ciekawy obiekt, dla którego losy nie były łaskawe. To będzie jednak zupełnie inna opowieść.

SZYMON RAITH
Fot. Sz. Raith