Sławsk Wielki – psy składane w ofierze i kościół św. Bartłomieja ze skarbami

Prawie każdy turysta, który trafia na Szlak Piastowski, zwiedzając Strzelno jedzie do Kruszwicy (lub odwrotnie z Kruszwicy do Strzelna), ale mało kto zatrzymuje się w Sławsku Wielkim. Ta miejscowość licząca ok. 470 mieszkańców (szósta pod tym względem w gminie Kruszwica), oddalona zaledwie 6 km na zachód od Kruszwicy ma historię o wiele starszą niż czasy związane z pierwszymi władcami Polski, czyli Piastami.

Otóż przy okazji budowy gazociągu tranzytowego Jamał-Europa odkryto w Sławsku Wielkim kompleks świątyń z pierwszych wieków naszej ery wraz z grobami zwierząt, które stanowiły pozostałości składanych sacrum krwawych ofiar. Nieco dokładniej rozwińmy ten temat. W ramach prowadzonych badań archeologicznych odsłonięto wtedy 4 takie obiekty sakralne. Różniły się one od innych, podobnych, znalezionych w tym czasie, w innych miejscach (na trasie gazociągu). Te w Sławsku były bowiem obiektami naziemnymi, sporych rozmiarów, bo liczącymi ok. 30 mkw powierzchni, z podłogami z twardej i dosyć grubej warstwy gliny.

Na szczególną uwagę z tych budowli zasłużył jeden, ze względu na wyraźnie wystające ponad posadzkę wyniesienie w postaci cokołu, które mogło pełnić funkcje ołtarza. Budynkom sakralnym towarzyszyło 25 pochówków zwierzęcych (składanych krwawo w ofierze), wśród których dominowały zdecydowanie psy i małe przeżuwacze, a sporadycznie inne zwierzęta domowe. Pochówki ludzkie (wcześniej złożone w ofierze ... lub ofiarne) należały do wtedy do rzadkości, i w tej miejscowości wykopaliska archeologiczne takich nie potwierdziły.

Sławsk Wielki – wieś i pierwsze świątynie katolickie

Pierwsza wzmianka pisana o miejscowości pochodzi z 1254 r., kiedy stanowiła własność biskupstwa włocławskiego – jest to dokument księcia kujawskiego Kazimierza Konradowica. W XIII wieku założono również parafię. Później była w posiadaniu Sędziwoja Pałuka z Szubina herbu topór, wojewody kaliskiego, wymieniony jest on w dokumencie z 1397 r. jako jej właściciel. Był on jednym z najwybitniejszy z rodu Pałuków: założył Szubin (w 1365 roku podniósł go do rangi miasta, zbudował tam murowany zamek i kościół pw. św. Marcina), lokację na prawie magdeburskim (nadanie praw miejskich) zawdzięczają mu również miasta - Czerniejewo i Rusiec (woj. łódzkie), oraz wieś Żydowo.

Pierwszy drewniany kościół został wzniesiony we wsi w 1318 r. (inne źródło podaje 1315 r.). Nie wiadomo kto był pierwszym proboszczem parafii, zachowały się jednak wzmianki, że w latach 1325-1327 był nim niejaki Okto. Drugi z kolei, również drewniany kościół wzniesiono w 1578 r., był on pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP i Wszystkich Świętych. Proboszczem był wówczas Jan z Gębic.

Obecny późnobarokowy kościół św. Bartłomieja zbudowano w 1760 r. w miejsce poprzednich drewnianych świątyń. Fundatorem był wtedy prawdopodobnie Antoni Kossowski z Głogowy herbu Dołęga (sekretarz wielki koronny, łowczy inowrocławski i starosta radziejowski). Po dwóch pożarach (w 1818 r. i 1819 r. - jakim uległ od uderzenia pioruna) kościół został odbudowany w dużym stopniu na bazie zachowanych murów. Dzięki bohaterskiej odwadze włościana Tomasza Mańki uratowano przed spaleniem większość wyposażenia świątyni. Konsekracja miała miejsce 29 kwietnia 1824 roku. Świątynia jest murowana z cegły, orientowana, jednonawowa z krótkim prezbiterium, zamkniętym od zewnątrz trójbocznie i dobudowaną na osi kwadratową zakrystią. Kościół ma 28,5 m długości, 11,5 m szerokości, natomiast wysokość nawy głównej ma ponad 9 m. Dachy siodłowe, natomiast nad nawą główną znajduje się ośmioboczna wieżyczka z sygnaturką (z 1850 r. z fundacji Emmy Schwannenfeld dziedziczki Kobylnik).

Wnętrze świątyni ma wystrój w stylu barokowym, wyposażenie pochodzi z czasu budowy kościoła (II poł. XVIII w.). W jego skład wchodzi ołtarz główny i dwa ołtarze boczne. W głównym, w centralnej części umieszczono ponad naturalnej wielkości rzeźbę ukrzyżowanego Chrystusa (wykonaną z terakoty). W bocznym po lewej stronie znajduję się obraz, który przedstawia męczeństwo św. Bartłomieja – patrona kościoła. Na mensie ołtarzowej umieszczono relikwiarz z współcześnie sprowadzonymi relikwiami św. Ojca Pio. Natomiast w ołtarzu bocznym z prawej strony znajduje się bardzo cenny obraz przedstawiający Komunię św. Onufrego, pustelnika. Dawniej obraz był otoczony szczególnym kultem, przyozdabiały go plakietki wotywne, zawieszane przez pątników w podziękowaniu za doznane łaski.

Najcenniejszym elementem wyposażenia jest gotycka figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XV w., wykonana w warsztacie wielkopolskim ok. 1420 r., w stylu Pięknych Madonn. Obecnie zabrana i poddana pracom konserwatorskim (po powrocie planowany jest osobny artykuł z cyklu Gotyckie Madonny). Matka Boska z Dzieciątkiem wyrzeźbiona jest w drewnie lipowym, polichromowana i złocona. Dawniej otoczona była silnym kultem okolicznych mieszkańców i stała na ołtarzu św. Bartłomieja.

Wewnątrz kościoła warto zwrócić jeszcze uwagę na: organy zbudowane przez firmę Wilhelma Sauera (odrestaurowane w 2014 r.), w kruchcie, pod chórem znajdują się dwie wmurowane tablice – jedna poświęcona jest ks. Jerzemu Popiełuszce, a druga Ks. Jerzemu Osińskiemu miejscowemu proboszczowi; w zakrystii przechowywana jest zabytkowa monstrancja z 1932 r. Zewnętrzne otoczenie świątyni uzupełniają grobowce, znajdujące się w trzech narożnikach cmentarza przykościelnego oraz dzwonnica stojąca w czwartym.

Najokazalszy jest grobowiec w kształcie neogotyckiej kapliczki, dawniej należący do rodziny Potworowskich (dzisiaj pełniący rolę kostnicy i kaplicy cmentarnej);  w drugim spoczywa ks. kan. T. Kozłowski (miejscowy proboszcz zm. w 1890 r.), natomiast trzeci grobowiec należał do rodziny Kościeliskich.

DAMIAN RYBAK
Fot. D. Rybak