Najmłodszy kościół w Żninie

Dzisiaj wracamy do Żnina, który w czasach piastowskich władców pełnił funkcje obronne i strażnicze – strzegąc przeprawy przez rzeczkę w przesmyku pomiędzy jeziorami - Żnińskim Dużym a Żnińskim Małym. Nazwa miasta określa rolniczy charakter, gdyż wywodzi się ze staropolskiego „żnieja”, co oznacza: żniwa, żniwiarza lub kobietę żnącą zboże. Żnin na przestrzeni wieków ulegał częstym zmianom: Znein, Znejn, Znejna, Snena, Znen, Znyn.

Naszą uwagę skupmy jednak nad trzecią, tym razem najmłodszą świątynią tego pałuckiego, powiatowego miasta. Kościół pw. NMP Królowej Polski zbudowano w centrum miasta, pomiędzy ulicami Śniadeckich a Lewandowskiego (adres parafii ul. Lewandowskiego 15).

Świątynię zbudowano w 1909 r. jako zbór ewangelicki, w stylu neogotyckim z wydzielonym oktagonalnym prezbiterium, prostokątną nawą z wewnętrznymi balkonami (sklepienie drewniane kolebkowe, wsparte na konstrukcji słupowo-drewnia oraz wieżą z dzwonnicą od zachodu. Zbudowany został w miejscu dawnego zespołu klasztornego dominikanów(1338-1819).  Po samym klasztorze nie ma już śladu – został wyburzony po kasacie zakonu w 1819 r. na podstawie dekretu rządowego wydanego przez władze pruskie. Dekret wywołał zamieszki ludności katolickiej, gdyż budynki klasztorne były utrzymane w dobrym stanie a Prusom chodziło o uzyskanie działki klasztornej dla gminy ewangelickiej.

Świątynia pw. św. Jana Chrzciciela była budowlą gotycką,murowaną z cegły, o układzie halowym (jednonawowa) z wydłużonym sklepionym prezbiterium. Zabudowania klasztorne (kuchnia, oficyna, refektarz, biblioteka) przylegały do kościoła z wirydarzem i krużgankiem. W 1830 r. na miejscu dawnego kościoła dominikanów zbudowano niewielki, murowany kościół ewangelicki (jednonawowy z absydą od wschodu i wieżą ostrołukową) z dotacji Fryderyka III. Obok stała plebania, szkoła ewangelicka oraz dzwonnica.

Obecny kościół (z 1909 r.) służył nadal gminie ewangelickiej, natomiast od 1945 r. jest świątynią katolicką. Prace konserwatorskie i remontowe prowadzone w latach 2001-2009 przywróciły wnętrzu pierwotny wygląd. Wewnątrz kościoła warto zwrócić uwagę na zabytki podominikańskie: XVII-wieczny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem tzw. Matki Boskiej Gankowej (kiedyś obraz ten znajdował się w krużganku klasztornym), barokowy krzyż ołtarzowy, oraz na figurę św. Dominika (XVII w.), którą przypadkowo odnalazł miejscowy lekarz w 1964 r. Z czasów protestanckich zachowały się: organy, empory, witraże, oraz wystrój. Intarsjowane stacje Drogi Krzyżowej wykonane zostały przez współczesnego artystę plastyka Edmunda Kapłońskiego.

W kościele przechowywane są relikwie św. Jana Pawła II i św. Gianny Beretty Molli – patronki rodzin, które umieszczono w okazałym XVII-wiecznym relikwiarzu wypożyczonym z Muzeum Archidiecezjalnego w Gnieźnie.   

Ciekawostki

W modrzewiowym kościele pw. św. Mikołaja w Gąsawie (z 1674 roku) znajduje się (obok prawego ołtarza) renesansowa, XVII-wieczna chrzcielnica z barokowymi elementami pochodząca z wyposażenia dawnego kościoła dominikanów pw. św. Jana Chrzciciela w Żninie.

Ze Żnina pochodzą bracia Jan (1756-1830, prof. astronomii i matematyki) i Jędrzej (1768-1838, prof. chemii, lekarz, biolog, filozof)  Śniadeccy – wybitni uczeni epoki oświecenia, wykładowcy na uniwersytetach w Krakowie i Wilnie.  

DAMIAN RYBAK
Fot. D. Rybak