Opuszczony kościół w Zrazimiu

Zrazim. Mała miejscowość w gminie Janowiec Wielkopolski. Tu na niewielkim wniesieniu góruje kościół. To typowa, jednonawowa budowla charakterystyczna dla małych społeczności protestanckich osiedlonych na Kujawach i Pomorzu pod koniec XIX i na początku XX wieku. Jedna z niewielu ocalałych i zapomnianych, którą czas wziął w swoje ręce…

Obiekt znajduje się około 30 metrów na północ od drogi prowadzącej ze Żnina do Janowca Wielkopolskiego. Opuszczony, w złym stanie, niemy świadek lokalnej historii. Jak się dowiadujemy, i tak „miał szczęście”, bo kościół ewangelików, który znajdował się w pobliskim Janowcu Wielkopolskim został rozebrany. Podobny los zresztą spotkał ewangelickie kościoły, które kiedyś znajdowały się w innych zakątkach powiatu żnińskiego, a więc w Łabiszynie i w Barcinie. Pierwszy wysadzono, drugi rozebrano.

Mimo, że stan zachowania kościoła jest zły - zawilgocenia fundamentów, ścian zewnętrznych i wewnętrznych powodują odpadanie tynków i osłabienie wiązania spoin między cegłami - warto na chwilę się zatrzymać i po prostu go zobaczyć. Mimo upływu czasu do dziś zachowało się wiele szczegółów i w swojej wyobraźni możemy zrekonstruować jego dawniejszy wygląd. Poza tym jest to zabytek! 

Trochę historii

Z kart ewidencyjnych (udostępnionych przez bydgoski oddział Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków), wyczytać możemy, iż od XV do połowy XIX wieku Zrazim należał do parafii w Żernikach i przez pewien czas stanowił  obszar sporny między lokalnymi rodami szlacheckimi. Na początku XIX wieku w Zrazimiu wymieniany jest młyn a jego pobliski teren został nabyty przez niejakiego Ostena - Sackena,  a w latach 50. XIX wieku - przez Wincentego Sobierajskiego. Ten ok. 1880 roku przekazał Zrazim hrabinie Bnińskiej tj. Marii z Sobierajskich.

Działająca w latach 70. i 80. XIX wieku Niemiecka Komisja Kolonizacyjna nabyła Zrazim od hrabiny Bnińskiej i pod koniec lat 80. sprowadziła i osiedliła tu kilkanaście niemieckich rodzin protestanckich, dla których wybudowano m.in. kościół, szkołę, a także dom dla pastora. Pastorówka, znajdująca się nieopodal świątyni, funkcjonowała do końca 1944 roku, kiedy została przejęta przez Skarb Państwa i użytkowana jako dom mieszkalny pracowników PGR-ów i pobliskiej szkoły.

Uroczyste poświęcenie tej neogotyckiej świątyni nastąpiło 7 września 1892 roku. Parafia ewangelicka w Zrazimiu funkcjonowała do początku 1945 roku. Później została przejęta przez Skarb Państwa. Kościół po II wojnie światowej, w latach 60. i 70., był okresowo użytkowany jako magazyn. 30 grudnia 1996 roku obiekt wpisano do rejestru zabytków. Kościół położony jest w parku o zakłóconym układzie i zróżnicowanym drzewostanie. W parku znajdują się m.in. lipy, klony, dęby. Najstarsze z drzew liczą 150 lat.

W kościele nie ma okien, co powoduje, że czynniki atmosferyczne systematycznie i negatywnie oddziałują na świątynię. Można zauważyć postępujące procesy butwienia i grzybienia. Mimo to nadal zachowała się wieża kościoła, kręte schody prowadzące na znajdującą się na jej szczycie dzwonnicę, drewniane sklepienie i jego zdobienia, fragmenty posadzek, ołtarz. Odczytać można nawet wymalowane na ścianach cytaty, np. „Herr, wohin sollen wir gehen? Du hast Worte des ewigen Lebens” co znaczy „Panie, dokąd pójdziemy? Ty masz słowa życia wiecznego”.

Korespondencja bez odzewu

- Gmina Janowiec Wielkopolski nie ma żadnych praw własności to tego kościoła – mówi Michał Werkowski, zastępca burmistrza Janowca Wielkopolskiego. - Zmieniają się jego kolejni właściciele. Wysyłaliśmy korespondencję do ostatniego z nich, ale nie ma odzewu – dodaje.

Nawet gdyby obiekt znajdował się w rękach gminy, ta - jak przyznaje nasz rozmówca - nie miałaby odpowiednich środków na odnowienie, zagospodarowanie i zabezpieczenie kościoła. To duży obiekt. Innym problemem jest jego lokalizacja. W podobnych, poewangelickich świątyniach, ich właściciele organizują na przykład restauracje, domy kultury, ten niestety stoi w małej miejscowości i zapewne nie byłoby tu zbyt dużego ruchu. Kościół w Zrazimiu więc stoi, i stać będzie!

JOANNA BEJMA
Fot. J. Bejma