Najstarszy na Kujawach! Drewniany spichlerz dworski z 1709 r. w Rzeszynku

Rzeszynek? A gdzie to jest? Zapytają wszyscy mieszkańcy innych regionów Polski, którzy nie interesują się historią Kujaw, archeologią sięgającą neolitu, czy też jednym z ostatnich zachowanym na ziemiach polskich – drewnianym spichlerzem dworskim. Żyrzyn (od imienia Żyry) tak brzmi najstarsza zachowana w źródłach nazwa wsi. Miejscowość położona jest w gminie Jeziora Wielkie, na zachodnim brzegu Gopła, na dawnym Szlaku Bursztynowym, przy trasie Kruszwica – Skulsk, na obszarze Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia, tuż przy granicy z Wielkopolską. Mimo wszystko, że już znamy położenie Rzeszynka polecam ustawienie nawigacji.

Bogata przeszłość osadnicza wsi sięga epoki neolitu, o czym świadczą przeprowadzone wcześniej wykopaliska archeologiczne. W pobliżu tej osady znajdowało się grodzisko wczesnośredniowieczne oraz cmentarzysko z grobami skrzynkowymi. Podczas badań na tych terenach znaleziono wiele zabytków kultury amfor kulistych, pucharów lejkowatych, kultury łużyckiej oraz pomorskiej.

Miejscowość powstała prawdopodobnie na przełomie XV i XVI w. - w 1489 roku stanowiła własność Jakuba Ruszkowskiego, a około 1560 roku należała do rodziny Konarskich. Niestety Rzeszynek został doszczętnie zniszczony w okresie wojny północnej w latach 1700 – 1721. Później tymi terenami zainteresowali się osadnicy olęderscy pochodzenia holenderskiego. Byli to menonici, wyznawcy jednego z nurtów protestantyzmu, którzy posiadali dużą wiedzę i umiejętności radzenia sobie z nadmiarem wody (posiadali umiejętność melioracji), reprezentowali wysoką kulturę i znali różne metody uprawiania ziemi. Natomiast w drugiej poł. XIX w. miejscowość stanowiła dobra rodziny Amrogowiczów, którzy byli działaczami narodowymi, angażowali się w przedsięwzięcia mające na celu krzewienie polskiej kultury i tradycji narodowej. Po tej zacnej rodzinie zachował się dwór eklektyczny o cechach klasycystycznych, w którym obecnie mieści się szkoła podstawowa. Wieś zamieszkuje ok. 150 osób.

Perła architektury

Najważniejszym zabytkiem i atrakcją turystyczną Rzeszynka jest prawdziwa perła architektoniczna - pochodzący z 1709 roku spichlerz dworski. Jest on jednym z ostatnich ponad trzystuletnich, zachowanych obiektów budownictwa drewnianego (dworskiego) na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Ten wyjątkowy zabytek znajduje się we wschodniej części wsi. Zbudowano go z drewna na kamiennej i ceglanej podmurówce, na planie prostokąta, jako budynek jednokondygnacyjny, z poddaszem o dwóch poziomach użytkowych, z dachem dwuspadowym z naczółkami (obecnie pokryty jest falistym eternitem, lecz planowana renowacja przywróci mu pierwotną konstrukcję). Spichlerz wzniesiony jest w konstrukcji zrębowej, z bali łączonych na „jaskółczy ogon”, z łątkami pośrodku ścian. Część parterową przykrywa strop belkowy z podciągiem wspartym na pięciu słupach, natomiast na poddaszu strop belkowy z dwoma podciągami. W elewacji frontowej pośrodku znajduje się prostokątne wejście z drzwiami klepkowymi, opierzonymi deskami w układzie rombowym, obite żelaznymi ćwiekami, a także dwa małe, symetrycznie rozmieszczone otwory okienne. W elewacji tylnej trzy otwory okienne. Szczyty dodatkowo szalowane skośnie deskami „w jodełkę”, z parą okien ustawionych jedno nad drugim w części poddasza (w części parterowej z jednej strony dodatkowe okno).

Zabytkowy, unikatowy nie tylko na skalę regionu spichlerz przez wiele lat niszczał, grożąc zawaleniem. Jeszcze parę lat temu mieściła się w nim świetlica wiejska, lecz ze względu na pogarszający się stan techniczny oraz obawy przed zaprószeniem ognia nie jest on udostępniany mieszkańcom. Obiekt obecnie przeszedł w trwały zarząd Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia. Pojawiła się realna szansa, że ponad trzystuletni spichlerz odzyska swój dawny blask i ponownie będzie służył lokalnej społeczności. Zarządca budynku mógłby utworzyć w nim centrum edukacji ekologicznej i historycznej (takie są nawet plany).

Zabytek jest ogrodzony siatką, dostęp do niego ograniczony – dostępny jedynie z zewnątrz. Na terenie wsi warto rzucić okiem na wspomniany wcześniej dwór Amrogowiczów oraz trzy pomniki przyrody: topola czarna – obwód w pierśnicy ok. 570 cm, lipa drobnolistna – obwód ok. 390 cm oraz buk zwyczajny obwód ok. 320 cm. W parku dworskim na uwagę zasługuje również stara aleja lipowa.

DAMIAN RYBAK
Fot. D. Rybak