Kościół św. Elżbiety Węgierskiej w Orłowie na Kujawach

Orłowo na Kujawach, to kolejna atrakcyjna turystycznie i historycznie miejscowość opisywana na łamach naszego portalu pojezierze24.pl. Orłowo leży administracyjnie w gminie i powiecie inowrocławskim, zaledwie 5,5 km na północ od centrum Inowrocławia. Tą kujawską wieś zamieszkuje obecnie nieco ponad 600 osób. Jednak jej historia sięga ponad ośmiuset lat wstecz, do czasów średniowiecza.

W dokumentach wymieniana jest już w 1227 r., wzmianki pochodzą z dokumentów biskupa kujawskiego Michała. W latach 1228 – 1235 wieś (wtedy zwana Orłów) darowana była niefrasobliwie, Krzyżakom sprowadzonym przez księcia Konrada Mazowieckiego, stanowiła siedzibę komturii zakonu krzyżackiego.

Najcenniejszym zabytkiem sakralnym tej miejscowości jest kościół pw. św. Elżbiety Węgierskiej z 1858 r. Natomiast parafię utworzono i uposażono z inicjatywy królewskiej już w połowie XIV w. W 1520 r. orłowską parafię połączono z parafią w Starej Nieszawie – Dybowie, stało się to za zezwoleniem panującego wtedy króla Zygmunta Starego. Pod koniec XVI stulecia parafią zarządzali proboszczowie świeccy, lecz posługę duszpasterską nieśli wikariusze. Na przestrzeni kolejnych wieków różna była przynależność probostwa, nawet od poł. XIX w. podlegało ono pieczy króla pruskiego. Kościół parafialny był wtedy budowlą drewnianą, nie zachowały się szczegółowe opisy tej świątyni, która służyła mieszkańcom ok. 500 lat. Niestety fatalny stan techniczny drewnianej konstrukcji, grożący zawaleniem, spowodował konieczność poddania budowli rozbiórce. W jej miejsce postawiono tymczasowo prowizoryczny, drewniany barak, który następnie w 1858 r. zastąpiono obecną świątynią.

Dzięki środkom skarbu państwa, mieszkańcy otrzymali nowy, masywny kościół parafialny, lokowany na kamiennym cokole, którego patronką jest św. Elżbieta. Świątynia postawiona została w tym samym miejscu, gdzie pierwotnie stał drewniany kościół. Jest to budowla orientowana, budowana z miejscowej cegły tzw. orłowskiej - żółtej przeplatanej poziomo pomarańczowymi cegłami a także licznymi ozdobnikami architektonicznymi. Brak tynków wskazuje na połączenie dwóch stylów: dominuje neoromański choć dopatrzyć się też można cech architektury neogotyckiej. Kościół jest jednonawowy o dwuspadowym dachu ceramicznym, zamknięty oszkarpowanym trójspadowym prezbiterium, od zachodu uzupełnia go wieża dzwonnicza z wejściem głównym w przyziemiu. Wysoka, czterokondygnacyjna i ostrosłupowa wieża zwieńczona jest kulą i krzyżem. Teren kościelny ogrodzono parkanem z piaskowca. Świątynię konsekrował nie tak dawno (20 lat temu) abp. Henryk J. Muszyński 17 czerwca 2001 r. (przypomina o tym wmurowana tablica pamiątkowa).

Najcenniejszym zabytkiem ruchomym wnętrza jest przedstawienie św. Anny Samotrzeciej w formie płaskorzeźby polichromowanej z końca XVI w., z epoki tzw. manieryzmu. Rzeźba ta umieszczona jest w bocznym, lewym ołtarzu. Przymiotnikami samotrzeci, samotrzecia, samotrzecie określało się przed wiekami kogoś będącego w towarzystwie dwóch osób. Św. Anna Samotrzecia - to typ ikonograficzny w sztuce chrześcijańskiej wyobrażenia św. Anny, przedstawiający ją z córką Maryją i wnukiem Jezusem. W późnym średniowieczu najpopularniejszą kompozycją była siedząca Anna, obok niej Maria, a po środku Dzieciątko Jezus (najstarsze, wcześniejsze przedstawienia to siedząca św. Anna, trzymająca na kolanach małą postać Marii z Dzieciątkiem). Płaskorzeźba św. Anny Samotrzeć z kościoła w Orłowie stanowi przykład wersji ikonograficznej, która wykształciła się u schyłku średniowiecza w Polsce. Dzieciątko stoi pośrodku trzymając w prawej ręce jabłko, delikatnie przytrzymywane przez matkę i babkę, które kierują wzrok ku Jezusowi. Pośród przedstawień św. Anny Samotrzeć, jakie pojawiły się w późnogotyckiej i manierystycznej sztuce polskiej, płaskorzeźba z Orłowa jest z całą pewnością, dziełem bardzo dojrzałym, odznaczającym się sugestywnością i głębokim psychicznym wyrazem, jaki osiągnął rzeźbiarz, odtwarzając św. Annę oraz Marię z Jezusem. W drugim, prawym ołtarzu znajduje się obraz w bogato zdobionej ramie NMP.

Wnętrze prezbiterium i nawy głównej zdobią polichromie i piękne witraże (1888-1894), z wizerunkami postaci świętych. Na zewnątrz znajduje się także kamienna chrzcielnica z XVI w., a wewnątrz w kruchcie kamienna kropielnica. Z zabytkowego wyposażenia kościoła zobaczymy także obrazy i gipsowe figury: śś. Piotra i Pawła, patronki św. Elżbiety Węgierskiej i Najświętszego Serca Pana Jezusa. Warto również zwrócić uwagę na wyremontowane organy, jest to 9-głosowy instrument mechaniczny wybudowany przez Johanna Spiegla z Rychtala w 1886 r.

Na cmentarzu przylegającym do budynku kościoła znajduję się kilka starszych grobów, wśród nich między innymi grób ks. Albina Barcikowskiego, proboszcza parafii Orłowo (w latach 1874 – 1901) społecznika, patrioty, oddanego bez reszty sprawie polskiej działacza niepodległościowego, wielokrotnie więzionego przez władze pruskie. Przy kościele, w otoczeniu roślinności znajduje się ołtarz polowy, używany zapewne w miesiącach letnich oraz podczas nabożeństw majowych lub czerwcowych. Po drugiej stronie ulicy i kościoła funkcjonuje cmentarz parafialny.

Obiekt dla zwiedzających dostępny jest głównie z zewnątrz, można spróbować wcześniej umówić się z księdzem proboszczem. Zachęcam również do uczestnictwa we Mszy świętej i zwiedzania przed nabożeństwami (w dni powszednie – godzina 18.00, niedziela - godz. 9.00, 11.00).

W parafii obchodzony jest odpust ku czci św. Elżbiety Węgierskiej 17 listopada, a całodzienna wieczysta adoracja odbywa się 9 lutego. W skład parafii wchodzą następujące miejscowości: Orłowo, część wsi Czyste i Ściborze. Administracyjnie parafia wchodzi w skład Dekanatu Inowrocław II (Archidiecezja Gniezno).

Ciekawostka

W miejscowości można zobaczyć jeszcze jedną, bardzo ciekawą atrakcję - Villę Orłowo, to pochodzący z XIX w. zabytkowy obiekt stylizowany na średniowieczny zamek zmniejszony do rozmiarów willi podmiejskiej, który łączy cechy architektury północnych Włoch i Nadrenii. Pałac ten stanowi wraz z otaczającym go parkiem atrakcję turystyczno-krajoznawczą regionu inowrocławskiego. Wkrótce o historii i architekturze tego zabytku będzie można przeczytać na naszym portalu Pojezierze24.pl, do czego Państwa gorąco zachęcamy.

DAMIAN RYBAK
Fot. D. Rybak