Jedyny taki kościół w Polsce! Pod wezwaniem św. Tymoteusza!

Białężyn to stara wieś leżąca między Murową Gośliną do Obornikami. Wymieniona po raz pierwszy jako własność biskupów poznańskich w 1235 r. W księgach duchownych wymieniana jako Bialanzyno, zwana też Bialenzyno, Bialęzino. W 1507r. wieś była już w rękach prywatnych (inna informacja podaje, że był to rok 1509), właścicielem był wtedy Andrzej Głażewski z rodu Leszczyców.

W 1580 r. gospodarzą tu Jan i Ignacy Iłowieccy. W 1628 r. jest już pod rządami rodziny Kaczkowskich, a dokładniej Andrzeja Kaczkowskiego. W latach dwudziestych XIX w. Białężyn został własnością arcybiskupa Tymoteusza Gorzeńskiego. W „Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księztwa Poznańskiego” (pisownia oryginalna) z 1846 r. wydania Jana Nepomucena Bobrowicza udało mi się znaleźć informację w statystycznej tabelce, że w 1837 r. właścicielem Białężyna był Przystanowski, a wieś liczyła 21 dymów i 219 mieszkańców. Ta informacja trochę „kłóci się” z tymi podawanymi w przewodnikach, w których w owym czasie właścicielem miał być Gorzeński. Jak to często bywało w spisach z tamtych lat może to jednak wynikać z błędów autora wspomnianej pozycji. W okresie międzywojennym w Białężynie mieszkali Polacy i Niemcy. Dwa narody podzieliły się  (i wieś) na dwie części: polską (Białężyn) i niemiecką (Białężynek). Obie te części połączono administracyjnie w 1930 r.

Kościół z XII wieku

Kościół w Białężynie był już XII w. Z ksiąg biskupich wynika, że w 1404 r. proboszczem był niejaki Paweł, następnie w 1425 r. Jan, potem w 1443 r. Bogusław, ostanie zapisy mówią, że w 1480 r. proboszczem został Mikołaj. W 1628 r. istniał tu kościół pw św. Mikołaja, aczkolwiek stał pusty, a opiekował się nim Andrzej Kaczkowski. W 1725 r. kasztelan kaliski Łacki nakazał wybudowanie drewnianego kościoła. Na budowę użyto materiału z rozebranego kościoła w pobliskim Słomowie. Kościół w Białężynie przestał istnieć w 1795 r., kiedy to przydzielono wieś do parafii w Uchorowie.

W 1823 r. arcybiskup Tymoteusz Gorzeński nakazał wybudować murowany kościół z wieżą. Budynek ukończono w 1825 r. W 1837r. wyniósł go do godności parafialnej pw św. Tymoteusza arcybiskup Dunin, i tak to po dzień dzisiejszy jest to jedyny kościół w Polsce pw. św. Tymoteusza, patrona wyspy Krety, patrona ludzi chorujących na żołądek i ucznia Pawła Apostoła. W 1897 r. świątynie konsekrował sufragan bp Edward Likowski. W czasie II wojny światowej Niemcy zrobili sobie z kościoła magazyn farb, a w 1945 r. go spalili. Odbudowano go w 1948 r. na starych murach poprzedniego.

Wejście w wieży

Kościół odremontowany z wejściem głównym w wieży, ładnie położony w niewielkim parku. Po obu stronach budynku rosną pomnikowe lipy, zapewne pamiętające czasy powstania kościoła. Nad wejściem data ukończenia budowy. We frontowej elewacji wieży dwa okna w stylu gotyckim. Obok stoi się mała dzwonnica oraz krzyż, pod którym znajdują się grobowce Antoniego Pałkowskiego, Józefa Pałkowskiego (proboszcz), Antoniny z Ośmianowskich Żelichowskiej Szwabowej, długoletniego proboszcza parafii dziekana dekanatu goślińskiego kanonika Norberta Szwaba oraz Krystyny z Krzyckich baronowej Reibnitz i jej prawnuczki Wandy Mieleckiej. Przy kościele znajduje się elegancka i dostojna plebania-willa z okresu dwudziestolecia międzywojennego, przed nią figura św. Józefa, postawiona na okazałym pniu.

Życzliwy proboszcz

Zastałem kościół zamknięty, poszedłem więc do proboszcza mieszkającego w plebani znajdującej się obok i nie wiem, czy zadziałała moja legitymacja prasowa, może „wrodzony urok”, a tak naprawdę życzliwość proboszcza, który zaprosił mnie do siebie, opowiedział kilka ciekawostek związanych z kościołem i z braku czasu (wierni już czekali) dał mi klucze od kościoła, co mnie bardzo zdziwiło i jednocześnie ucieszyło. Po kilku minutach, gdy już porobiłem zdjęcia, zamknąłem kościół i wróciłem zwrócić klucze. I to jest piękne w pracy dziennikarza – nie dość, że zwiedzam ciekawe i nieznane miejsca historyczne i zabytki to na dodatek poznaję niesamowitych, życzliwych ludzi, którzy pomagają mi, zapraszają i oprowadzają po obiektach, często dając mi swoje prywatne materiały, z których mogę czerpać garściami informacje do artykułów. Wielkie podziękowania z mojej strony!

Wnętrze świątyni

We wnętrzu kościoła brakuje spektakularnych zabytków, ale cóż się dziwić, przecież budynek jest stosunkowo młody, a na dodatek został spalony. W wieżowej kruchcie znajdują się religijne sztandary i ciekawe, ładnie zdobione reliefami aspersorium, czyli kamienna kropielnica. W nawie głównej znajdują się ołtarze boczne, w lewym obraz tryptyk „Wniebowzięcia NMP”, w prawym obraz „Wniebowstąpienie Pańskie” pochodzące z okresu międzywojennego. Ołtarz główny pochodzi z XX w., po jego bokach okna w stylu gotyckim z ładnymi wirażami. Jeden z nich przedstawia patrona kościoła św. Tymoteusza. Po prawej stronie chrzcielnica wykonana zapewne przez tego samego artystę, który stworzył ołtarz główny.

Wielka szkoda, że nie możemy dziś już podziwiać pałacu w Białężynie, pozostałości po nim zostały rozebrane. Mieszkańcy wsi brali udział w Powstaniu Wielkopolskim i w II wojnie światowej. Na cmentarzu parafialnym pochowany jest Józef Skowroński, st. szeregowiec 1. Kompanii Czarnkowskiej poległy 13 lutego 1919 r. pod Romanowem.

Na wieść o wybuchu II wojny światowej trzej mężczyźni z Bialężyna postanowili spalić publicznie kukłę-karykaturę Hitlera, którą następnie wrzucili i zatopili w stawie znajdującym się obok opisanego kościoła (inne źródła podają, że zdarzenie to miało miejsce latem, przed wybuchem wojny). 7 października 1939 r. niemieccy mieszkańcy wsi donieśli o tym wkraczającym hitlerowcom, a ci natychmiast chcieli wykonać wyrok. Z całej trójki skazańców, jeden jakimś cudem zdołał ujść, ocalał i przeżył okupację hitlerowską, ale tylko on... Symboliczny grób pozostałej dwójki, a byli to Stanisław Kołacz i Józef łukowski, znajduje się na skraju lasu, do którego trzeba dojść drogą na południe od wschodniej części wsi.

DANIEL SYPNIEWSKI
Fot. D. Sypniewski