Ciencisko – miejsce masowej egzekucji z czasów II wojny światowej

Prześladowanie, terror i egzekucje były na porządku dziennym dla mieszkańców Pojezierza Gnieźnieńskiego, czyli Wielkopolski i Kujaw. Niemcy w pierwszych miesiącach II wojny światowej zamordowali wiele tysięcy osób, przedstawicieli polskich elit. Ofiarami mordów w lasach byli głównie księża, oficerowie WP, nauczyciele, wykładowcy i studenci, urzędnicy państwowi, działacze polityczni i społeczni, ziemianie i powstańcy wielkopolscy. Jednym z tych miejsc, o którym musimy przywracać pamięć, aby budować naszą przyszłość są lasy w Ciencisku.

Ciencisko, wieś sołecka, położona 5,7 km na południowy zachód od Strzelna, otoczona kompleksem Lasów Miradzkich. Część wsi leży nad zarastającym jeziorem o tej samej nazwie, zwanym dawniej Vazino. Ciencisko wzmiankowane było po raz pierwszy w XII w. jako własność klasztoru norbertanek.

W miejscowym lesie zwanym „Babiniec” w listopadzie i grudniu 1939 r. dokonano masowej egzekucji na mieszkańcach Strzelna i Kujaw. M.in. rozstrzelano: Jana Dałkowskiego – kierownika Publicznej Szkoły Powszechnej w Strzelnie, Józefa Trzcińskiego – znanego działacza narodowego i społecznego, ks. Mariana Wydłuba OMI – proboszcza w Markowicach, który musiał sam sobie wykopać grób w lesie. W 1943 r. zwłoki zostały wykopane i spalone dla zatarcia śladów zbrodni, razem z ciałami pomordowanych w lesie na Kopcach. Wskutek tego po wojnie niemożliwe były ekshumacje i ustalenie wszystkich tożsamości rozstrzelanych. Znane są jedynie nazwiska kilku ofiar. W 1964 r., na miejscu straceń, dla uczczenia pamięci po poległych postawiono pomnik.

W tych lasach Niemcy dopuścili się również masowego morderstwa na Żydach – pomiędzy leśniczówką Kurzebiela a Cienciskiem. Najprawdopodobniej ofiarami krwawego mordu byli więźniowie żydowscy, hitlerowskich obozów pracy przymusowej z okolic Inowrocławia. Egzekucję upamiętnia tablica informująca, że w grudniu 1942 r. zginęli tu „obywatele polscy wyznania mojżeszowego”. Miejsce to upamiętnili członkowie fundacji „Izkor” i regionaliści ze Strzelna. „Izkor” to organizacja skupiająca młodych Żydów mieszkających w Polsce, skupia się na wyszukiwaniu i upamiętnianiu miejsc, gdzie ginęły osoby ich wyznania.

Inne Miejsca Pamięci Narodowej w gminie Strzelno i okolicy

W lesie w Jeziorkach znajduje się mogiła śp. Tomasza Laube, śp. Edwarda Molendy i śp. Stanisława Iwińskiego (oraz trzech Polaków o nieznanych nazwiskach) zamordowanych przez hitlerowców w październiku 1939 r.

W lesie w Kopcach koło Kwieciszewa znajduje się mogiła: Jana Palucha, Zygmunta Klatta z Wylatowa, Kazimierza Rejnowskiego z Kwieciszewa rozstrzelanych w kwietniu 1941 r. przez zbrodniarzy hitlerowskich. W głębi tego lasu znajduje się kilkanaście miejsc, gdzie rozstrzelano i zakopano zwłoki Polaków ze Strzelna, Mogilna, Trzemeszna i okolicy w latach 1939-43.

W Strzelnie przy ul. Kolejowej znajduje się pomnik ku czci pomordowanych w czasie II wojny światowej mieszkańców Strzelna, Cienciska, Kopiec i Kurzabieli (projekt Zbigniewa Zabrockiego i Piotra Szewczyka z 1974 r.).

Od kilku lat harcerze ze Strzelna, wychowankowie Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego dla Chłopców oraz członkowie PTTK im. Antoniego Słowińskiego ze Strzelna dbają i porządkują Miejsca Pamięci Narodowej na terenie miasta i gminy Strzelno. Oddział PTTK również organizuje regularnie rajdy rowerowe związane z tymi miejscami.

Jak dojechać do miejsc egzekucji i symbolicznych mogił?

Kiedyś było więcej oznakowań tych Miejsc Pamięci, ale widocznie wandale je zniszczyli i usunęli…
- Ciencisko, jeśli jedziemy od Strzelna, należy za miejscowością Łąkie, na początku lasu skręcić w lewo, a następnie po przejechaniu 350 m w prawo i dotrzemy po 150 m do mogiły ks. Mariana Wydłuba OMI, po przejechaniu kolejnych 100 m będzie miejsce masowego morderstwa na Żydach (miejsce doskonale oznakowane),
- Ciencisko, jedziemy dalej drogą asfaltową za Ciencisko w kierunku Jaworowa, na samym początku lasu skręcamy w prawo, następnie po przejechaniu (a raczej przejściu) 150 m dotrzemy do kolejnej mogiły, gdzie rozstrzelano m.in. Jana Dałkowskiego,
- Jeziorki, pod koniec miejscowości, w kierunku Łąkie, w połowie lasku należy skręcić w prawo, po przejechaniu ok. 200 m po lewej stronie zobaczymy mogiłę zamordowanych Polaków w 1939 r.,
- Kopce, jedziemy drogą krajową ze Strzelna w kierunku Poznania (przed Kwieciszewem), za Jeziorkami i leśną smażalnią ryb, na samym końcu lasu należy skręcić w lewo, na skraju lasu zaledwie 50 m od zjazdu znajduje się mogiła rozstrzelanych Polaków w 1941 r.

Słów kilka jeszcze o miejscowości Ciencisko…

W Ciencisku urodził się Jerzy Wojciech Szulczewski (1879-1969), etnograf, przyrodnik, współzałożyciel Wielkopolskiego Parku Narodowego, który spisał także legendy i obrzędy z terenu Kujaw. Przez wieś przebiega szlak przyrodniczy nazwany jego imieniem. W miejscowości znajduje się: murowana kapliczka przydrożna poświęcona Matce Bożej, budynek po byłej szkole z końca XIX w., oraz pozostałości po cmentarzu ewangelickim.

W obecnej wsi o powierzchni 431 ha, zamieszkuje 250 osób, z czego większość utrzymuje się z rolnictwa (blisko 30 gospodarstw), część pracuje w miejscowym zakładzie produkcji wyposażenia maszyn i sprzedaży obrabiarek (APX Technologie Sp. z o.o.) i w zakładzie stolarsko-ciesielskim, a także w okolicznych zakładach pracy. W Ciencisku działa bardzo prężna Ochotnicza Straż Pożarna, posiadająca dużą świetlicę z dobrze wyposażonym zapleczem kuchennym – odbywają się tam wesela, taneczne zabawy myśliwskie i ludowe.

Mieszkańcy wsi do dziś pielęgnują autentyczny, żywy folklor kujawski (tzw. podkoziołek – chodzenie z kozą), czyli tradycję wędrującego i rozśpiewanego korowodu przebierańców i muzykantów, obwieszczającego zakończenie karnawału.

DAMIAN RYBAK
Fot. D. Rybak