Gniezno

Gniezno już od połowy X wieku stało się centralnym grodem plemiennego państwa Polan. W kształtującym się państwie polskim, zwanym też Państwem Gnieźnieńskim, jak poświadcza dokument oblacyjny z końca X w., Gniezno pełniło rolę ośrodka stołecznego, związanego z rodem Piastów. Miasto, zanim stało się główną rezydencją monarchy, było małą osadą.

Jej początki sięgają przełomu VI i VII w. Przypuszcza się, że Wzgórze Lecha było plemiennym ośrodkiem kultu pogańskiego, na co wskazywałyby odkryte w podziemiach obecnej katedry palenisko kultowe z ok. VII-VIII w. i nasyp kamienny pod kościołem św. Jerzego. Przypuszcza się, że pierwsza kamienna świątynia chrześcijańska powstała już w IX w. za panowania Lestka. Mieszko I - pierwszy historycznie poświadczony władca Polski, powołał do życia państwo o znacznym zasięgu terytorialnym i umocnił je politycznie poprzez chrystianizację. Doniosłe wydarzenia miały miejsce w Gnieźnie również za panowania Bolesława Chrobrego: utworzenie arcybiskupstwa (999) i pierwsza królewska koronacja (1025). Gdy cesarz Otton III przybył do grobu św. Wojciecha, którego ciało Chrobry złożył w Mieszkowej Bazylice, odbył się z tej okazji w 1000 r. doniosły w skutkach zjazd polityczny.

Gród gnieźnieński był także świadkiem koronacji Mieszka II (1025), Bolesława Śmiałego (1076), Przemysła II (1295) i Wacława II Czeskiego (1300). Utrata funkcji stołecznej Gniezna zbiegła się w czasie z najazdem czeskim. W 1038 r. wtargnął do grodu Brzetysław, pozostawiając po sobie spalone podgrodzia i zniszczoną, ograbioną katedrę. Tego roku Kazimierz Odnowiciel przeniósł stolicę do Krakowa, zamykając tym samym doniosły rozdział w dziejach miasta i państwa.

Za czasów Odonica (1239-1243 r.) Gniezno otrzymało prawa miejskie. Lokacyjne miasto w XIII i XIV w. otaczały mury, a od wschodu fosa. Do miasta wiodły trzy miejskie bramy: Poznańska (Tumska), Toruńska i Pyzdrska. W 1331 r. miasto zniszczyli Krzyżacy. Za rządów Władysława Jagiełły Gród Piastów umocnił swą pozycję jako "stolica chrześcijaństwa", gdyż gnieźnieńskim arcybiskupom został przyznany od 1419 r. tytuł Prymasa Polski oraz zastrzeżona godność kardynała.

Na początku XVI w. Gniezno stało się jednym z najznaczniejszych miast Polski. W Gnieźnie istniało ponad 300 warsztatów rzemieślniczych. Mimo wielu pożarów (1503-1512, 1537 i 1548), które nawiedzały miasto, Gniezno utrzymało swą silną pozycję jeszcze w wieku XVII. Klęski nawiedzały Gniezno jeszcze wielokrotnie: zaraza w 1608 r., dwa pożary w 1613 i 1670 r. Wyniszczające kraj wojny XVII-XVIII stulecia (najazdy Szwedów), kontrybucje, ciągłe rekwizycje, kwaterunki i przemarsze wojsk niszczyły miasto i handel, który decydował o rozwoju Gniezna. W połowie XVIII w. zaczęła się powolna odbudowa miasta, które w 1768 r. stało się stolicą województwa. Gniezno było drugim po Krakowie ośrodkiem sztuki, szczególnie muzycznej.

W 1793 r. w wyniku II rozbioru Polski Gniezno zajęli Prusacy. W latach 1807-1815 Gniezno weszło w obszar Księstwa Warszawskiego, a od 1815 r. w wyniku uchwał Kongresu Wiedeńskiego znalazło się w granicach Wielkiego Księstwa Poznańskiego wchodzącego w skład Prus. Kolejny pożar w 1819 r. zadecydował o nowym wizerunku miasta. Wytyczono rynek oraz kilka ulic wzdłuż dawnych miejskich obwarowań, na osi ul. Chrobrego wyeksponowano katedrę.

Po odzyskaniu niepodległości w 1919 r. miasto stało się siedzibą władz powiatowych, wydzielono je ze związku powiatowego, a burmistrz otrzymał tytuł prezydenta. Przywrócono dawny herb miasta z ukoronowanym orłem. Gniezno było prężnym ośrodkiem oświatowym. Przed 1939 r. miasto zamieszkiwało ponad 33 tys. ludzi. W okresie okupacji hitlerowskiej administracyjnie należało do Rejencji Inowrocławskiej. Seminarium Duchowne zmieniono na szkołę policyjną, w katedrze urządzono salę koncertową. Wyzwolenie spod okupacji przyszło 21 stycznia 1945 r. Przed katedrą stanął, zniszczony podczas II wojny światowej, pomnik Bolesława Chrobrego.

Współczesne Gniezno znacznie się rozrosło. Powstały nowe osiedla mieszkaniowe, odrestaurowano gnieźnieńską starówkę, a wraz z nią Rynek, gdzie znajduje się Krąg Darczyńców z herbami 78 miast. Kongregacja do Spraw Kultu Bożego i Sakramentów nadała 25 marca 1994 roku Gnieznu oficjalny tytuł "miasta Świętego Wojciecha". W czerwcu 1997 roku uroczyście obchodzono milenium śmierci św. Wojciecha. Do grobu Świętego pielgrzymował papież Jan Paweł II oraz prezydenci siedmiu państw Europy Środkowowschodniej. W uroczystościach uczestniczyło około 280 tysięcy pielgrzymów z Polski i Świata. Była to druga pielgrzymka papieska do Pierwszej Stolicy Polski. Po raz pierwszy Gniezno gościło Ojca Świętego w 1979 r.

Obecnie Gniezno zamieszkuje 68.479 mieszkańców. Więcej informacji o Pierwszej Stolicy Polski można przeczytać na stronie: gniezno.eu